~ * Αρχαία Ελληνική Περίοδος * ~

Η Πεντέλη στην αρχαιότητα αποτελούσε δήμο της Αττικής.

Βέβαιο, πάντως, είναι ότι στο βουνό της Πεντέλης είχε στηθεί κατά την αρχαιότητα μεγάλο μαρμάρινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς. Αναφέρει ο Παυσανίας στα «Αττικά» του: «Αθηναίοις δε τα όρη και θεών αγάλματα έχει. Πεντέλησι μεν Αθηνάς, εν Υμηττώ δε άγαλμα εστίν Υμηττίου Διός και εν Πάρνηθι Παρνήθιος Ζευς, χαλκούς εστί.». Η Αθηνά ήταν προστάτιδα, όχι μόνο της πόλης των Αθηνών, αλλά και του αρχαίου δήμου Πεντέλης, ο οποίος εντοπιζόταν στην ευρύτερη περιοχή της σημερινής μονής Πεντέλης. Από την παραπάνω αναφορά γίνεται αντιληπτό ότι το όνομα "Πεντέλη" είναι αρχαίας προέλευσης και ότι ήδη από την εποχή του Παυσανία (3ος π.Χ. αιώνας) είχε αντικαταστήσει το αρχαιότερο όνομα "Βρηλισσός" ή "Βρηλιττός", με το οποίο αναφέρουν το βουνό ο Θουκυδίδης και ο Ηρόδοτος. Πανάρχαια (πελασγικής προέλευσης) είναι, εξάλλου, και τα ονόματα "Υμηττός" και "Αιγάλεω". Όσο για το ακριβές σημείο της Πεντέλης επί του οποίου είχε ανεγερθεί το άγαλμα της θεάς Αθηνάς, οι δύο επικρατέστερες εκδοχές είναι ότι αυτό εντοπιζόταν είτε στην περιοχή των αρχαίων λατομείων (κοντά, δηλαδή, στη σπηλιά) είτε κάπου στην κορυφή του βουνού.

Αρχαία Ελληνική Περίοδος

Άν η τέχνη από τα σπλάχνα σου ανάστησε του μαρμάρου τ’ ασύγκριτα τα κάλλη, μα και συ θαύμα τέχνης επλάστηκες από τα χέρια τεχνίτη θεού”.

Δροσίνης

Στον Θουκυδίδη (7ος π.Χ. αιώνας) και τον Ηρόδοτο συναντούμε το Πεντελικό βουνό ως Βριλησσό, ενώ από τον 3ο π.Χ. αιώνα εμφανίζεται από τον Παυσανία ως Πεντελικό Όρος. (Αθηναίοις δε τα όρη και θεών αγάλματα έχει. Πεντέλησι μεν Αθηνάς, εν Υμηττώ δε άγαλμα εστίν, Υμηττίου Διός και εν Πάρνηθι Παρνήθις Ζεύς, χαλκούς εστί).

Το άγαλμα της Αθηνάς, προστάτιδας της πόλης των Αθηνών, πιστεύεται ότι ήταν αφιέρωμα των εργολάβων του αρχαίου λατομείου της Πεντέλης προς τη θεά. Το όνομα αυτό ενισχύθηκε περισσότερο με την ίδρυση του αρχαίου Δήμου Πεντέλης, η θέση του οποίου ήταν αμέσως νότια και σε επαφή με τη σημερινή κεντρική πλατεία της Αγίας Τριάδας Πεντέλης.

Αρχαίο λατομείο – 4ος π.Χ. αιώνας

Πέντε χρόνια μετά τη μάχη του Μαραθώνα, οι Αθηναίοι αποφάσισαν την ανακατασκευή της Ακρόπολης, καταργώντας ουσιαστικά τον παλιό ναό, που είχε φτιαχτεί από πωρόλιθο και αντικαθιστώντας τον με έναν μεγαλοπρεπή δωρικού ρυθμού ναό, μαρμάρινο και τόσο μεγάλο, που θα ήταν ορατός ακόμα και από την Αίγινα.

Έως εκείνη την εποχή, μάρμαρο χρησιμοποιείτο μόνο για την κατασκευή μικρών αγαλμάτων, προερχόμενο κυρίως από Κυκλαδίτικα νησιά.

Η ανακάλυψη του λατομείου του Πεντελικού έδωσε στους Αθηναίους τη δυνατότητα για την κατασκευή της Ακρόπολης, καθώς το μάρμαρο της περιοχής ήταν κατάλευκο και εξαιρετικής ποιότητας, ενώ η εξόρυξη τεράστιων, μονοκόμματων κομματιών τούς έδινε τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν τα σχέδιά τους.

Η επιλογή, μάλιστα, του σημείου του λατομείου για την εξόρυξη έγινε με γνώμονα την προστασία του βουνού από την αλλοίωση του τοπίου, παρά τις δυσκολίες που ενδεχομένως θα δημιουργούσε στην εξόρυξη.

Έτσι, έφτιαξαν το λατομείο στο νοτιοδυτικό σημείο του βουνού, περίπου 600 μέτρα από την κορυφή του και από μια σχετικά μικρή είσοδο έκαναν τις εξορύξεις σε βάθος ακόμα και 60 πόδια κάτω από την επιφάνεια του εδάφους.

Την επιλογή των κομματιών μαρμάρου για την εξόρυξη έκαναν έμπειροι Αθηναίοι και ξένοι λατόμοι, βασιζόμενοι στη γνώση τους, στους φυσικούς αρμούς του πετρώματος, καθώς και στους ήχους και τις ταλαντώσεις που προκαλούσαν χτυπώντας τα κομμάτια του μαρμάρου. Στη συνέχεια, χρησιμοποιώντας ως εργαλεία σιδερένια ελάσματα και σφήνες από χαλκό, αποσπούσαν το κομμάτι που ήθελαν.

Ο αριθμός των λατόμων θα μπορούσε να ήταν ανάλογος του μαρμάρινου όγκου που θα έπαιρναν από το λατομείο, συνήθως όμως 3-5 ήταν αρκετοί για τις διάφορες λαξεύσεις. Ένα υποψήφιο μαρμάρινο κιονόκρανο δουλευόταν κοντά στο σημείο εξόρυξης και αποκτούσε σταδιακά γεωμετρική μορφή, κοντινή στην τελική του. Για τις γεωμετρικές πράξεις στη δύσκολη εργασία της λάξευσης χρησιμοποιούνταν κανόνες, διαβήτες και γωνίες, ενώ ο χρόνος που απαιτείτο για τη λάξευση ενός ημι-έργου κιονόκρανου ήταν περίπου δυο μήνες.

Πολλαπλάσιοι, βέβαια, ήταν οι εργάτες που χρησίμευαν στη μεταφορά του μαρμάρου. Βασικό προσόν αυτών ήταν η μυϊκή τους δύναμη, την οποία πολλαπλασίαζαν οι τροχαλίες, τα αντίβαρα, τα βαρούλκα και άλλοι μηχανισμοί που διευκόλυναν τη δουλειά τους.

Νυμφαίο Πεντέλης

Σε υψόμετρο 800 μέτρων, λίγο πιο πάνω από το αρχαίο λατομείο, βρίσκεται το Νυμφαίο Πεντέλης. Πρόκειται για ένα μικρό αλλά σπουδαίο σπήλαιο, καθώς είναι το μοναδικό άντρο Νυμφών στην Ελλάδα που αποδεικνύει και την ύπαρξή τους. Κι αυτό χάρη στα σπουδαία ευρήματα - ανάγλυφα των Πάνα, Ερμή και Νυμφών, του 350 π.Χ και 310 π.Χ αντίστοιχα (Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών - Νο 4465 και 4466), που έφερε στο φως ο αρχαιολόγος Ιωάννης Παπαδημητρίου.

Ακόμα και σήμερα, δυο μονολιθικές, μαρμάρινες πλάκες αποτελούν τη μικρή είσοδό του, αλλά στο εσωτερικό του υπάρχουν σημαντικές ζημιές.

Το άντρο ήταν αφιερωμένο στη λατρεία των Νυμφών από τους λατόμους της αρχαιότητας. Αυτοί χρησιμοποιούσαν το σπήλαιο ως τόπο ξεκούρασης από την κοπιαστική δουλειά, ενώ στις σκιές των σταλαγμιτών του έβλεπαν μορφές των Νυμφών σε διάφορες στάσεις.

Οι θεότητες διέθεταν θεραπευτικές ιδιότητες, λόγω της σχέσης τους με το νερό, καθώς και μαντικές ικανότητες, γι’ αυτό και ορισμένα άντρα Νυμφών λειτουργούσαν και ως μαντεία. Ορισμένοι από τους επισκέπτες του σπηλαίου, επηρεασμένοι από τις νεαρές και όμορφες Νύμφες που διέκριναν, καταλαμβάνονταν από οίστρο και έκαναν προβλέψεις για το μέλλον. Αυτοί ήταν οι γνωστοί Νυμφολήπτες. Κομμάτια από μαρμάρινη λεκάνη, που έχουν βρεθεί στο σπηλαίο, αποτελούν ενδείξεις ότι πρόκειται για ένα νυμφαίο – μαντείο, καθώς η υδρομαντεία και η λεκανομαντεία ήταν γνωστές από την αρχαιότητα.

 Αρχαίο τείχος Καλλισίων

Αρχαίο τείχος και λείψανα αρχαίου οικισμού βρέθηκαν πρόσφατα στην περιοχή Πλατάνας Καλλισίων Πεντέλης. Επίσης, στην κοιλάδα των Καλλισίων, κοντά στο μεσαιωνικό μοναστήρι, σώζονται τεχνικά αναλήμματα, πιθανά αρχαίων καλλιεργειών.

Αδριάνειο Υδραγωγείο

Η ανάγκη ύδρευσης των περιοχών του λεκανοπεδίου της Αττικής, που έπρεπε να αντιμετωπιστεί από την προϊστορική εποχή, οδήγησε στην κατασκευή υδραγωγείων, μέσω των οποίων το νερό οδηγείτο στις κρήνες. Το αρχαιότερο υδραγωγείο της Αττικής ήταν το Πελασγικό (με τα νερά του Υμηττού), ενώ το αμέσως επόμενο κατασκευάστηκε από τον Θησέα, που χρησιμοποίησε τα νερά της Πεντέλης για την ύδρευση της πόλης.

Πολλά άλλα υδραγωγεία κατασκευάστηκαν και λειτούργησαν στη συνέχεια, κατά την αρχαιότητα, με πιο γνωστά αυτά του Πεισιστράτου (2.800 μέτρα), της Πνύκας, του Θησείου και του Λουτρού. Με τον τρόπο αυτόν οι τοπικές αρχές εξασφάλιζαν επαρκή ποσότητα νερού για τους κατοίκους της Αττικής και κρατούσαν μακριά τη «σκιά» της λειψυδρίας, που απειλούσε ανέκαθεν την Αττική. Για να το πετύχουν τον στόχο τους, εκτός από τα τεχνικά έργα που κατασκεύασαν, θέσπισαν και μέτρα για τη σωστή διαχείριση του νερού, τα οποία περιλαμβάνονταν στη Νομοθεσία του Σόλωνα. Έτσι, παρόλο που η αρχαία Αθήνα στερείτο αφθονίας νερού και ζούσε με το φόβο της λειψυδρίας, ο πληθυσμός της δεν δίψασε ποτέ, αλλά ούτε και διαμαρτυρήθηκε για έλλειψη του πολύτιμου αγαθού.

http://www.penteli.gr/

http://e-penteli.gr/el/company.asp?basicID=11