~ * Η ΚΟΜΠΟΜΑΜΗ, Η ΣΑΚΚΟΥΛΙΑΡΟΜΑΜΗ ΚΑΙ Η ΣΕΡΝΙΚΟΒΟΤΑΝΙΣΤΡΑ, ΤΡΕΙΣ ΕΙΔΙΚΕΣ ΓΙΑΤΡΙΣΣΕΣ ΤΗΣ ΒΟΤΑΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣΑΠΟ ΤΙΣ "ΥΠΟΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ" ΤΗΣ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ * ~

 

Χρίστος Θ. Οικονομόπουλος

 

 

Από την αυγή της ανθρωπότητας πρώτη η μαία, της οποίας η τέχνη της μαμικής είναι τόσο αρχαία όσο και ο κόσμος, ως η φυσική βοηθός της επιτόκου έβλεπε το φαινόμενο της γέννησης και της φθοράς και αισθάνθηκε την ανάγκη σε προβληματικές εγκυμοσύνες, σε δύσκολους τοκετούς και σε επιπεπλεγμένες λοχείες, να προσφύγει με ιδιαίτερο δέος στη χρήση ορισμένων βοτάνων, από ενστικτώδη διαίσθηση, προσεκτική παρατήρηση και από κάποια ιδιάζουσα συμπεριφορά μερικών ζώων προς τα βότανα.

Με την παρατηρητικότητα και τη μακροχρόνια εμπειρία, είχε κατορθώσει να εξακριβώσει τις διάφορες φαρμακευτικές ιδιότητες ορισμένων βοτάνων. Η εύνοια της τύχης επίσης την βοήθησε να διαπιστώσει και να βρει μόνη της, μέσα στα χρόνια, τις ναρκωτικές, μεθυστικές, στυπτικές, ωκυτόκιες, καθαρκτικές, αιμοστατικές, επισπαστικές, αντισπασμωδικές, εμμηναγωγούς και γαλακταγωγούς δράσεις διαφόρων βοτάνων και φυτών. Από τότε είχε επιλέξει τα πλέον αποτελεσματικά βότανα που είχαν την ικανότητα να προλαμβάνουν, να ανακουφίζουν και να θεραπεύουν τη γυναίκα που τα είχε ανάγκη.

Πολλές φορές διερωτάται κανείς πως οι παλιές μαμές χωρίς την ελαχίστη επιστημονική βοήθεια κατόρθωσαν να επωφεληθούν τις τόσο πολύτιμες για τη γυναίκα ιδιότητες των μαγικών βοτάνων, αφού είναι γνωστό ότι τη χημική και τη φαρμακευτική αξία των φυτών που χρησιμοποιούσαν οι μαίες από τους αρχαιοτάτους χρόνους για να θεραπεύσουν τις ωδίνες και πολλές νοσηρές καταστάσεις των επιτόκων και των λεχώνων, μόλις τους τελευταίους δύο αιώνες κατόρθωσε να ανακαλύψει η Φαρμακογνωσία με τις δίδυμες αδελφές της, την Ιατρική και τη Φαρμακευτική.

Ακόμη και σήμερα σε αρκετά από τα βότανα που μεταχειριζόταν οι λαϊκές εξειδικευμένες μαίες η σύγχρονη επιστημονική έρευνα δεν έχει κατορθώσει να ανεύρει τα δραστικά συστατικά, των οποίων να είναι δυνατή η μελέτη στο Εργαστήριο. Δεν είναι όμως και λίγα τα φάρμακα τα οποία χρησιμοποιεί στη θεραπευτική η σύγχρονη Μαιευτική, η Γυναικολογία και η Παιδιατρική τα οποία προέρχονται από το φυτικό βασίλειο με βάση τις εμπειρικές γνώσεις των εξειδικευμένων μαιών και που σήμερα ακόμη η Φαρμακευτική Χημεία προσπαθεί να ερευνήσει και να αποκαλύψει. Σήμερα γνωρίζουμε ότι τα περισσότερα βότανα που χρησιμοποιούσαν οι εξειδικευμένες βοτανοσυλλέκτριες περιέχουν αλκαλοειδή, βιταμίνες, αντιβιοτικά, αιθέρια έλαια, γλυκίδια, ανόργανες ουσίες, πυριτικό κάλιο, ασβέστιο, σίδερο, μαγγάνιο, μαγνήσιο δηλ. στοιχεία που χρειαζόταν το σώμα της εγκύου για την ομαλή ανάπτυξη του εμβρύου ιδίως την εποχή της Τουρκοκρατίας όπου ο υποσιτισμός και οι αρρώστιες μάστιζαν τις Ελληνίδες.

Παρότι οι συνθήκες και οι κοινωνικές δομές με την πάροδο των ετών άλλαξαν, τα ιερά και μαγικά βότανα που χρησιμοποιούσαν οι βοτανοσυλλέκτριες Κομπομαμές και Σακκουλιαρομαμές δεν έχασαν ποτέ τη μεγάλη τους σημασία, αφού χρησιμοποιούντο ακόμη και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο μέχρι το 1970 ιδίως στην ύπαιθρο χώρα.

 

Η ανακάλυψη των δραστικών συστατικών στα μαγικά βότανα της μαμής

Προ διακοσίων περίπου ετών έγιναν προσπάθειες από τους Φαρμακοποιούς να παρασκευάσουν καινούργια φάρμακα, φροντίζοντας να απομονώσουν δραστικές ουσίες από ορισμένα φαρμακευτικά βότανα που χρησιμοποιούσαν στην εξάσκηση της μαμικής τους οι εμπειρικές βοτανοσυλλέκτριες Κομπομαμές και Σακκουλιαρομαμές. Η προσπάθεια αυτή ευνοήθηκε και απέδωσε καρπούς, γιατί εδόθη η ευκαιρία να απομονωθούν μερικά από τα σπουδαιότερα αλκαλοειδή όπως η ατροπίνη, η υοσκιαμίνη, η στρυχνίνη κ.λ.π. Ο επιστημονικός έλεγχος έδειξε ότι αυτά ήσαν τα δραστικά συστατικά των μαγικοθεραπευτικών φυτών που οι πρακτικές εξειδικευμένες βοτανοσυλλέκτριες Κομπομαμές χρησιμοποιούσαν και από τα οποία είχαν ληφθεί.

Η σύγχρονη Φαρμακευτική Χημεία παραδέχεται ότι οι δραστικές ουσίες των φυτών αυτών δεν είχαν υπάρξει για να χρησιμεύσουν στις πάσχουσες γυναίκες, σαν φάρμακα, αλλά υπήρξαν για τις φυσιολογικές ανάγκες των ιδίων των φυτών. Από τα βότανα όμως αυτά οι παλιές εξειδικευμένες βοτανοσυλλέκτριες μαμές με τις προσεκτικές και ενστικτώδεις παρατηρήσεις τους επωφελήθηκαν ούτως ώστε να κατορθώσουν να βελτιώσουν αισθητά την τέχνη της μαμικής με τη χρήση των βοτάνων και να βοηθήσουν τις γυναίκες. Στα βότανα των εξειδικευμένων παλιών μαιών όσων ασχολούντο με τη "μαγική βοτανολογία" περιλαμβάνονταν και μερικά με μέγιστο φαρμακολογικό ενδιαφέρον όπως η Δακτυλίτις η εριώδης για τα καρδιακά προβλήματα των εγκύων και λεχώνων αφού είχε διγιταλογλυκοζίτες πολύ περισσότερες και ηπιότερες σε κινδύνους από το είδος της Δακτυλίδιτος της πορφυροχρόου, την οποία σπανιότερα χρησιμοποιούσαν οι μαμές.

Οι τρεις παραπάνω αναφερθείσες πρακτικές μαμές και γιάτρισσες των γυναικείων και της μαμικής τέχνης, παρά την καλή τους θέληση να βοηθήσουν την επίτοκο εστερούντο των γνώσεων που θα τις επέτρεπαν να καθορίζουν με επιστημονικά κριτήρια τις δόσεις και τον τρόπο λήψεως των βοτάνων. Έλλειψη που πολλές φορές ήταν δυνατόν να γίνει αφορμή δυσάρεστων συνεπειών αντί ωφελείας. Τα χρόνια εκείνα οι εμπειρικές αυτές γιάτρισσες ήταν δύσκολο να ξεχωρίσουν την ευεργετική ή ολέθρια επίδραση π.χ. ενός μαγικού βοτάνου αν δηλ. είχε μια ιαματική ή δηλητηριώδη δρόγη, γι' αυτό έκαναν συχνά από ενστικτώδη διαίσθηση μια λογική και προσεκτική χρήση. Χρησιμοποιούσαν ως μέτρο δόσεως τον αριθμό των κόμπων από το βλαστό ενός ιαματικού βοτάνου. Τα αγαθά αποτελέσματα που είχαν τις περισσότερες φορές ίσως να οφείλοντο στη μικρή ποσότητα και στη μεγάλη αραίωση, που δεν ήταν δυνατόν ούτε να βλάψουν ούτε να ωφελήσουν. Επί πλέον στην προσπάθειά τους αυτή οι εξειδικευμένες αυτές μαμογιάτρισσες που εφάρμοζαν τη μαγική βοτανοθεραπευτική, είχαν ως αρωγό την ευνοϊκή ψυχολογική επίδραση της προσωπικότητάς τους, αφού ήσαν ικανές να δημιουργούν ένα μαγικογονιμικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούσε η έγκυος και η λεχώνα.

 

Η σημασία της ευεργετικής δράσεως των βοτάνων με τη δημιουργία καταλλήλου μαγικογονιμικού περιβάλλοντος

Το μαγικογονιμικό περιβάλλον που δημιουργούσε η Κομπομαμή αναφορικά με τη χρήση και την ευεργετική δράση των ιερών και μαγικών βοτάνων, προκαλούσε και μια ψυχοσωματική επενέργεια στην εγκυμονούσα, στην επίτοκο και στη λεχώνα. Οι εξειδικευμένες στη βοτανολογία των μαγικών βοτάνων, όπως ανέφερα πιο πάνω δεν είχαν καμία γνώση ούτε από Φαρμακευτική Χημεία ούτε από Φαρμακολογία. Οι γνώσεις τους ήσαν καθαρά πρακτικές και εμπειρικές. Έλεγαν όμως στις έγκυες, τις επίτοκες και τις λεχώνες ότι η βοτανοθεραπευτική που εφάρμοζαν ήταν "άφθαστη" και "αδιάψευστη". Αυτό το στήριζαν στην αυτοπεποίθηση και σε μια διαίσθηση από τη μακροχρόνια εμπειρία τους.

Ακόμη και σήμερα τα δρώντα συστατικά ορισμένων βοτάνων παραμένουν άγνωστα. Τα ενεργά συστατικά σε αρκετά λεγόμενα ιερά βότανα δεν έχουν προσδιορισθεί αφού δεν έχουν γίνει ακόμη επιστημονικές μελέτες, ίσως επειδή ο χημικός μηχανισμός σε μερικά από αυτά, δεν τεκμηριώνεται ιατρικά, ώστε τα αναμενόμενα αποτελέσματα να είναι αισθητώς χειροπιαστά. Γιατί όμως επέζησαν τόσους αιώνες στα χέρια των παλαιών βοτανοσυλλεκτριών μαμογιατρισσών; Ασφαλώς η δράση των βοτάνων που χρησιμοποιούσαν οι Κομπομαμές και Σακκουλιαρομαμές οφείλετο όχι μόνο σε ένα σχετικά μικρό ή μεγάλο ποσοστό δραστικών συστατικών που περιέχουν αλλά κυρίως γιατί κατά χρήση τους υπεισέρχοντο και άλλοι παράγοντες ψυχοκοινωνικοί, όπως το μαγικογονιμικό περιβάλλον, η ψυχοβολία και η δύναμη της υποβολής των παλαιών αυτών μαιών προς την εγκυμονούσα ή την επίτοκο. Με το μαγικοθρησκευτικό γονιμικό περιβάλλον της παραδοσιακής κοινωνίας ενισχυόταν η δράση των βοτάνων ή τους αποδιδόταν θεραπευτικές ιδιότητες που δεν μπορούν να δικαιολογηθούν επιστημονικά ούτε να αποδειχθούν Εργαστηριακά σήμερα, σχετικά με το ποσόν και το ποιόν των δραστικών συστατικών των βοτάνων αυτών. Εδώ μετά βεβαιότητος υπεισέρχοντο επί πλέον ψυχοενδοκρινικοί μηχανισμοί που καθιστούσαν τη θεραπεία των συμπτωμάτων βοηθητική. Σε πολλά συμπτώματα της εγκυμοσύνης όπως στις ωδίνες και στους υστερόπονους τα μαγικά βότανα αποδεικνύονταν αποτελεσματικά μέσω άλλων νευροχημικών μηχανισμών, λόγου χάριν, από τα πολυπεπτίδια ευεξίας, τις Β-ενδορφίνες, τις ντοπαμίνες, τις στιμουλίνες, τους οποίους οι λαϊκές Κομπομαμές αδυνατούσαν να κατανοήσουν αφού ήσαν την εποχή εκείνη εντελώς άγνωστα.

 

Η σύγχρονη επιστήμη της Φαρμακογνωσίας επιστρέφει στην έρευνα των βοτάνων της μαμής

Σήμερα η νεώτερη επιστήμη της Φαρμακογνωσίας και της Φαρμακευτικής Χημείας δεν απορρίπτει εξ ολοκλήρου τα πανάρχαια βότανα των εμπειρικών βοτανοσσυλεκτριών μαιών δηλ. της Κομπομαμής, της Σακκουλιαρομαμής και τις Σερνικοβοτανίστρας, μολονότι εδώ και μισό αιώνα στην πράξη τείνουν να αχρηστευθούν. Προσπαθεί όμως τα τελευταία χρόνια να επανεξετάσει και να εξερευνήσει τα δραστικά συστατικά των βοτάνων αυτών αφού ένα ποσοστό 25% από αυτά παραμένει ακόμη ανεξερεύνητο. Η επιστήμη της Φαρμακογνωσίας αρχίζει και επιστρέφει στη σοβαρή εξέταση των βοτάνων των λαϊκών εμπειρικών βοτανοσυλλεκτριών μαιών όπως της Κομπομαμής που είναι και η σπουδαιότερη εκπρόσωπός τους, ελπίζοντας να κατορθώσει να μας δώσει νέα φάρμακα. Τότε ασφαλώς θα έρθουν πάλι σε πρώτη μοίρα ενδιαφέροντος από τις Φαρμακοβιομηχανίες για τη φαρμακοτεχνική προαγωγή και επεξεργασία τους.

Είναι γνωστό ότι από τη χλωρίδα της Γης με το Δημιουργό Θεό, ως τον μεγάλο Φαρμακοποιό, έχουν βγει τα περισσότερα φάρμακα. Έτσι λόγου χάριν από το όπιο η μορφίνη από την ιππεκακουάνα η εμετίνη, από το βέρατρο το λευκό η βερατρίνη (υποτασικό) από τα σπέρματα του στρύχνου, η στρυχνίνη, από το φλοιό της κιγχόνος η κινίνη, από το φλοιό Atropa Belladona το αλκαλοειδές η ατροπίνη, από τα φύλλα της ιτιάς η γλυκοσίδη σαλικίνη, από την οποία έγινε η σύνθεση του σαλικυλικού οξέος (ασπιρίνη = ακετυλοσαλικυλικό οξύ) από την πικραγκουριά η αμυγδαλίνη, από τα φύλλα της δακτυλίτιδος η δακτυλίτιδα κ.λ.π. Τέλος πολλά μαγικά βότανα της μαμής απεστάχθησαν και μας έδωσαν τα τόσο πολύτιμα θεραπευτικά και κοσμητικά αιθέρια έλαια.

 

Η πληθώρα των δραστικών συστατικών για τη θεραπεία των Γυναικολογικών παθήσεων που υπάρχουν στα βότανα της Ελληνικής χλωρίδας

Την τελευταία εικοσαετία πληθώρα αντιβιοτικών, βιοθεραπευτικών και καλλυντικών φαρμάκων έχουν ανακαλυφθεί από τα βότανα που μάζευαν οι εμπειρικές μαμές. Σε αρκετά από αυτά τα βότανα της Ελληνικής χλωρίδας η έρευνα έχει εντοπίσει πλείστες όσες αντιβιοτικές ουσίες δραστικές απέναντι στα μικρόβια όπως είναι οι Βακτριοσύνες, οι Κολισίνες, οι Διλιπεργόνες (κινόλες) με ευρύ αντιμικροβιακό φάσμα. Επίσης πρόσφατα απομονώθηκαν και άλλες ουσίες όπως η Αλαμαντίνη, η Σεροβικίνη, η Λατερινίνη, η Φρουκτιγενίνη ή Σεροβικίνη, η Φρουκτιγενίνη ή Σαμπουκινίνη, το ουσνικό οξύ, η Λαπαχόλη (υλυϊδόνη) με ακόμη ισχυρότερη αντιμικροβιακή δράση έναντι θετικών και αρνητικών κατά Gram μικροοργανισμών κ.λ.π.

Συνεχώς απομονώνονται αξιόλογα βιοθεραπευτικά από δρόγες των βοτάνων των παλαιών Κομπομαμών σε Ευρωπαϊκά κυρίως Ινστιτούτα, που προμηθεύονται τα βότανα από τον Ελλαδικό χώρο, πολλά των οποίων είναι ανταγωνιστές μικροβίων, όπως λακτόνες, κινόλες, λιπαρά οξέα και πολύ πρόσφατα οι πολύ δραστικές μπιφουρίνες.

Πρέπει οι επιστήμονες Φαρμακογνώστες, οι Βιολόγοι, οι Φυσιοδίφες και οι Γιατροί να ασχοληθούν με την προσπάθεια της πιο συστηματικής μελέτης, διευρύνοντας τις φαρμακευτικές ιδιότητες των ιαματικών και αρωματικών φυτών, αυτών ιδίως που οι εξειδικευμένες βοτανοσυλλέκτριες μαμογιάτρισσες αποκαλούσαν "μαγικά βότανα". Για να γίνει όμως αυτό στη χώρα μας πρέπει τα Εργαστήρια της Φαρμακογνωσίας, να ενισχυθούν οικονομικώς γενναία από την Ελληνική Πολιτεία για να διερευνηθούν συστηματικά τα βότανα των λαϊκών μαιών. Ίσως τότε κατορθώσουν οι άξιοι Έλληνες και Ευρωπαίοι Ερευνητές στον τομέα της Φαρμακογνωσίας Φαρμακολογίας και Φαρμακευτικής Χημείας να μας δώσουν νέα φάρμακα, ιδίως από την πλούσια αυτοφυή Ελληνική Χλωρίδα ούτως ώστε να έρθουν πάλι τα φυτικής προελεύσεως φάρμακα στην πρώτη μοίρα του ενδιαφέροντος. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι τα 90% των Φαρμακευτικών φυτών του κόσμου αποτελούν μέρος της πλούσιας Ελληνικής χλωρίδας, η δε ποιότητα των δρογών αυτών εξεταζόμενη από Επιστημονικής απόψεως είναι πολύ ανωτέρα των ομοίων άλλων χωρών, λόγω του ξηρού και ευκράτου κλίματος της Πατρίδος μας με τον "ζήδωρον Ελληνικόν ήλιο". Τέλος ας θυμηθούμε ότι με τα βότανα της Ελληνικής Γης που ξεπερνούν τα 6.000 είδη, εθεοποιήθη κατά τη Μυκηναϊκή εποχή ο Θεός της Υγείας, ο Ασκληπιός.

 

Τα ρυθμιστικά φαινόμενα της γυναίκας και οι βιολογικοί ρυθμοί των μαγικών βοτάνων

Από τα παλιά χρόνια οι εμπειρικές βοτανοσυλλέκτριες μαμογιάτρισσες, από έμφυτη σχεδόν ανάγκη στην εκτέλεση της μαμικής τους τέχνης είχαν αναζητήσει με ενστικτώδη νομοτέλεια και εγνώριζαν αρκετά ανεξήγητα τότε αλλά γνωστά σήμερα στοιχεία της Χρονοβιολογίας δηλ. διαισθανόνταν τους βιολογικούς κύκλους και τις ρυθμιστικές περιόδους της γυναίκας και ορισμένων φυτών, γι' αυτό πίστευαν ότι τόσο η γυναίκα όσο και τα ιαματικά φυτά περιέκλειαν θείες μαγικές και μυστηριώδεις υπερφυσικές δυνάμεις. Οι Κομπομαμές είχαν παρατηρήσει ότι ορισμένα φαινόμενα στη ζωή της γυναίκας όπως και των βοτάνων και φυτών είχαν περιοδικότητα δηλ. επαναλαμβάνονταν κατά ορισμένες τακτές περιόδους, σαν να είχαν η γυναίκα και μερικά βότανα το δικό τους βιολογικό χρονόμετρο, σαν να ήσαν εφοδιασμένα με το δικό τους κοσμικό ρολόι, έτσι ώστε το φαινόμενο να παρατηρείται μόνον εφ' όσον είχε περάσει ορισμένος χρόνος. Αυτός κάθε φορά ήταν διαφορετικός όχι μόνο για το είδος των βοτάνων αλλά και για τις περιόδους της εμφανιζόμενης λειτουργίας τους.

Ένα παρόμοιο ξυπνητήρι ή κοσμικό ρολόι είχε και η γυναίκα με την έμμηνο περίοδο που επαναλαμβανόταν κατά ορισμένες τακτές περιόδους. Το βιολογικό ρολόι της κάθε γυναίκας καθόριζε τα διαστήματα μεταξύ δυο διαδοχικών εμμήνων ρύσεων και ερρυθμίζοντο από τις φάσεις της Σελήνης. Επίσης πίστευαν ότι οι γυναίκες γεννούσαν σε καθορισμένα χρονικά διαστήματα, συνήθως στις πρωινές ώρες με το λάλημα του μαύρου πετεινού δηλ. 4η-6η πρωινή. Οι βοτανοσυλλέκτριες μαμές, είχαν παρατηρήσει ακόμη ότι ο ύπνος της εγκύου ή η εγρήγορση καθώς και η άνθηση των μαγικών βοτάνων ήταν νομοτελειακά καθορισμένα φαινόμενα.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι οι εσωτερικοί βιολογικοί ρυθμοί της γυναίκας και των φυτών είναι εσωτερικοί μηχανισμοί εγγεγραμμένοι στο γενετικό τους κώδικα. Οι διάφοροι εξωτερικοί παράγοντες ενώ δεν δύνανται να τους δημιουργήσουν, όμως δύνανται να τους μεταβάλλουν, αφού γεωφυσικές δυνάμεις μπορεί να επηρεάσουν τους ρυθμούς τους. Έτσι πίστεψαν ότι μερικά φυτά αποκτούσαν μαγικές ιδιότητες οι οποίες κατά ορισμένες περιόδους ήσαν εξαρτώμενες από το φως του ήλιου, τις φάσεις της σελήνης, την υγρασία, τη θερμοκρασία, την εποχή, τη γεωγραφική θέση τους, την κατάσταση του εδάφους και για το λόγο αυτό τα αποκαλούσαν ιερά ή μαγικά φυτά. Πολλοί από αυτούς τους παράγοντες που την ύπαρξη τους πίστευαν οι παλιές εξειδικευμένες μαμογιάτρισσες επαληθεύονται από τη σύγχρονη Κυβερνητική και Χρονοβιολογία. Προ ολίγων δεκαετιών τα ρυθμιστικά αυτά φαινόμενα καθιερώθηκαν επιστημονικά με το γενικό όνομα κιρκάδιοι ρυθμοί (Circa diem, περί την ημέραν) δηλ. κοσμικά ή βιολογικά ρολόγια.

 

Η αφθονία των δρογών στα μαγικά βότανα και η σχέση τους με τους Κιρκάδιους ρυθμούς

Τα πιο αξιοθαύμαστα και πιο παράδοξα αλλά και πολύπλοκα ζητήματα τα οποία κατά παράδοση οι εμπειρικές βοτανοσυλλέκτριες μαίες είχαν διαπιστώσει ήταν οι βιολογικοί ρυθμοί των μαγικών βοτάνων. Οι βιορρυθμοί αυτοί δεν είναι τυχαίοι, αλλά απόλυτα καθορισμένοι γενετικοί ρυθμοί που τους διέπει ένας πραγματικός καταπληκτικός για τον ανθρώπινο νου μηχανισμός. Ο θαυμάσιος αυτός κόσμος των ρυθμών των βοτάνων βοηθάει τα ίδια τα φυτά γιατί από αυτούς εξαρτάται η ύπαρξή τους και η διαιώνισή τους.

Οι λαϊκές Κομπομαμές το άνοιγμα και το κλείσιμο πολλών λουλουδιών το θεωρούσαν σαν "ύπνο" και "ξύπνημα" π.χ. το άνοιγμα του άνθους της εφόρβιας (γαλατσίδας - εφόρβιον) παρακολουθεί τον ήλιο από την ανατολή του μέχρι τη δύση του και διαγράφει στο διάστημα της ημέρας όλο το τόξο της τροχιάς του ηλίου. Το ίδιο και το κοινό ηλιοτρόπιο. Για τις πρακτικές μαμές τα "ξυπνητά" ή "ξαναγεννημένα" ή "πρωινά" βότανα έχουν περισσότερα φαρμακευτικά συστατικά το πρωί ενώ άλλα βότανα που αποδίδουν δρογές τις νυκτερινές ώρες είναι τα "αξύπνητα". Αρκετά φαρμακευτικά βότανα είχαν διαπιστώσει ότι η ιαματική τους δύναμη από τους αφθονότερους χυμούς τους ήταν κατά την Πανσέληνο, οπότε και αναπτύσσονταν καλύτερα, όταν υπήρχε τη νύκτα περισσότερο φως όπως τα αυγά των αχινών. Προς τον σκοπό αυτόν η συλλογή τους έπρεπε να γίνεται με την Πανσέληνο, επειδή όπως έλεγαν, τότε είναι που τα μαγικά βότανα όπως και τα καβούρια και οι αχινοί είναι γεμάτα και όχι αδειανά όπως στη νέα σελήνη.

Μια άλλη παρατήρηση των Κομπομαμών ήταν ότι τα πέταλα των μαγικών βοτάνων ήδη από την αυγή άνοιγαν σαν να γνώριζαν ότι επίκειται η εμφάνιση του ηλίου. Ακόμη και αν τα τοποθετούσαν σε ένα σκοτεινό δωμάτιο πάλι τα πέταλά τους θα άνοιγαν με την ανατολή του ηλίου και θα έκλειναν με το δειλινό, γι' αυτό είχε εμπεδωθεί η πίστη τους ότι τα βότανα αυτά είχαν μαγικές ιδιότητες. Τα μεν πρώτα, όπως ανεφέρθη, τα ονόμαζαν "ξυπνητά" και τα δεύτερα "αξύπνητα". Από την κίνηση των φύλλων των βοτάνων προς τα πάνω ή προς τα κάτω τα ονόμαζαν "κινητά" και "ακίνητα". Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτά έχουν φυσιολογικά βιολογικά ρολόγια. Ίσως ο κύκλος των 24 ωρών της περιστροφής της γης, να επηρέαζε την φυσική οικονομία των ιαματικών βοτάνων.

Οι κιρκάδιοι ή ετήσιοι ρυθμοί διαρκούν ένα έτος δηλ. 365 ημέρες. Στους ρυθμούς αυτούς ανήκει η ετήσια άνθηση των μαγικών βοτάνων. Οι κιρκάδιοι ημερήσιοι ρυθμοί διαρκούν 24 ώρες. Οι παλιές Κομπομαμές από ενστικτώδη παρατηρητικότητα γνώριζαν τις βιολογικές μεταβολές και παραμέτρους αυτές τόσο των γυναικών όσο και των μαγικών βοτάνων, αυτές που σήμερα ονομάζουμε κιρκάδιες μεταβολές. Στα περισσότερα μαγικά βότανα οι παράγοντες του φυσικού περιβάλλοντος και εναλλαγή του φωτός και του σκότους στη διάρκεια του 24ωρου παίζουν βασικό ρόλο. Οι ημερήσιοι ρυθμοί που τα χαρακτηρίζουν είναι πρωινοί και βραδινοί. Ο ρυθμός ενός μαγικού βοτάνου συμπληρώνει ένα πλήρη κύκλο περίπου το 24ωρο ακόμη και σε έλλειψη του δευτέρου παράγοντα συγχρονισμού που είναι φως - σκοτάδι. Σ' αυτή την περίπτωση δεν πρόκειται για ημερήσιο ρυθμό αλλά για κυκλικό ρυθμό. Η περίοδος αυτού του ρυθμού είναι ελεύθερη καθώς δεν επηρεάζεται πια από τον παράγοντα συγχρονισμού φωτός - σκότους, ο οποίος λειτουργεί παράλληλα χωρίς να συμπίπτει με την περιστροφή της γης γύρω από τον άξονά της.

 

Οι Βοτανοσυλλέκτριες μαίες πίστευαν στο συμβολικό κόσμο των μαγικών βοτάνων

Επειδή οι παλιές μαμές θεωρούσαν ότι ο κόσμος των μαγικών βοτάνων είχε τη δική του τάξη, τους δικούς του νόμους, τους δικούς του βιολογικούς ρυθμούς, γι' αυτό τα βότανα αυτά τα είχαν συσχετίσει με τη βιολογία της γυναίκας, τα είχαν ταυτίσει με τη γονιμότητα και τα θεωρούσαν σαν θεϊκά δώρα στη μεγάλη ιεροτελεστία της σύλληψης, της εγκυμοσύνης, της γέννας και της λοχείας. Όπως ο άνθρωπος και ιδιαίτερα η γυναίκα ακολουθούσε ένα ρυθμό στην εφήμερη ζωή της έτσι και τα μαγικά βότανα όταν άνθιζαν είχαν κοινά χαρακτηριστικά, τη χαρά την ομορφιά το ρυθμό και τη λάμψη τους. Οι βιορυθμοί τους και ο κύκλος της ζωής τους ήταν μια ανάγκη που ένωνε το εφήμερο και το περαστικό με το αιώνιο. Έτσι πολλά μαγικά βότανα όπως και μερικές έγκυες γυναίκες είχαν, τα χρόνια εκείνα, την τραγική μοίρα να αρχίζουν και να τελειώνουν μέσα σ' ένα σύντομο παρόν.

Τα μαγικά ιαματικά βότανα ιδίως τα "ξυπνητά" άνοιγαν προς το φως και η προσπάθεια της εφήμερης ζωής τους ήταν συμβολικά μια ανάταση να φτάσουν το Δημιουργό. Γι' αυτό οι πρακτικές μαμές όταν με ιδιαίτερο δέος συνέλλεγαν τα "ξυπνητά" βότανα προσπαθούσαν να ανεβάσουν κι αυτές συμβολικά τον παλμό της ψυχής τους, όλο και πιο ψηλά κοντά στη θεία πηγή του φωτός. Μέσα σ' αυτή την προσπάθειά τους για ψυχική ανάταση οι Κομπομαμές έκλειναν την αγάπη τους προς την έγκυο, την επίτοκο, τη λεχώνα προσφέροντας με τη συστηματική χρήση τους ασφαλή βοήθεια. Οι γιάτρισσες εκείνης της εποχής πίστευαν ότι τα ιαματικά βότανα βοηθούσαν την έγκυο να αισθάνεται ασφαλής, υγιής με σφρίγος, ομορφιά και σωματική ακεραιότητα, όπως επίσης ότι ήσαν αρωγά μέλη προς τον εκλεκτό βλαστό της, το κύημά της, που κι αυτό το θεωρούσαν πάντα ως συνέχεια της θείας πηγής της ζωής όπως και τη μητέρα του.

Αυτές οι μαίες οι οποίες με τα βελούδινα χέρια τους έφερναν στον κόσμο το νεογέννητο πλάσμα και πρώτες αυτές με τρυφερότητα το φρόντιζαν και άκουγαν την πρώτη του κραυγή για ζωή. Για τις αγράμματες εκείνες μαμές που τις χαρακτήριζε όμως η έντονη πνευματικότητα και πίστη στο Θεό, ο ερχομός κάθε νέου παιδιού ήταν ότι ωραίο, ότι ακμαίο, ότι ευγενές που θα συνέχιζε τις αιώνιες αξίες της ζωής. Για το λόγο αυτό το χαρακτήριζαν σαν άνθος. Ήταν το λουλούδι της ζωής, το άνθος του Δημιουργού. Συνήθιζαν να ακουμπούν κάτω τα ποδαράκια του αναφωνώντας "Χαίρου μάνα Γη που τώρα σε πατούνε καινούργια ποδαράκια"!

 

Οι Θρύλοι και οι μύθοι για τα μαγικά βότανα της μαμής όπως επιβίωσαν από τα αρχαία χρόνια μέχρι των ημερών μας

Στους Έλληνες από τους Μυθικούς, τους αρχαιοτάτους χρόνους, υπήρχε ανέκαθεν η πίστη ότι ο Ελλαδικός χώρος ήταν το ευλογημένο φαρμακείο των θεών γιατί από την τόσο πλούσια σε είδη και ποικιλία Ελληνική χλωρίδα είχαν βγει τα περισσότερα φάρμακα. Από τα Μυκηναϊκά ακόμη χρόνια τα μαγικά βότανα είχαν σπουδαία και αξιόλογη θέση στην καθημερινή ζωή της Ελληνίδας, όπως φαίνεται από την Ελληνική μυθολογία και την Αρχαία Ελληνική Ιστορία. Η χρήση τους στη λατρεία και τη θρησκευτική ζωή, καθώς και η ευεργετική τους επίδραση στη θεραπεία πολλών παθήσεων της γυναίκας τους είχε προσδώσει δέος και γι' αυτό τα θεωρούσαν ως "ιερά βότανα". Ειδικά μερικά φυτά τα οποία είχαν δραστικές ιαματικές ιδιότητες οι Έλληνες τα είχαν κατατάξει στα "θεία" και γι' αυτό τα είχαν συνδέσει με τη λατρεία των αρχαίων θεών.

Κάθε θεός ή θεά είχε το ιερό και μαγικό της βότανο. Αυτό ήταν φυσικό γιατί πιστεύω ότι ένας λαός όπως οι Έλληνες που εθεοποίησαν όλες τις φυσικές δυνάμεις έπλασαν και ένα μεγάλο αριθμό ωραίων αρχαίων μύθων γύρω από τα ιαματικά φυτά. Οι Μυκηναίοι Αχαιοί πρώτοι αυτοί πίστευαν ότι το αίμα του ανθρώπου ήταν ο φορέας της ψυχής του, η οποία όχι μόνο δεν χανόταν μετά θάνατον αλλά ζούσε και διαιωνιζόταν στα ιερά βότανα τα οποία εβλάσταναν στον τόπο όπου εχύθη το αίμα. Έτσι έπλασαν ένα μεγάλο αριθμό ωραίων μύθων γύρω από ορισμένα φυτά, ότι προήλθαν π.χ. από το αίμα θεών, θεαινών, ημιθέων και ηρώων, όπως λόγου χάριν το κόκκινο τριαντάφυλλο και η κόκκινη ανεμώνη (αμφότερα εμμηναγωγά βότανα της Κομπομαμής) εφύτρωσαν από το αίμα του ερωμένου της Θεάς Αφροδίτης του Αδώνιδος. Ο Υάκινθος (αναλυπτικό της εγκυμοσύνης και της λοχείας) από το αίμα του ωραίου Υακίνθου τον οποίο από ζήλεια ή τυχαία φόνευσε ο θεός Απόλλων.

Επίσης ο Χρυσαφένιος κρίνος έγινε λευκός κρίνος (γαλακταγωγό και επουλωτικό σε εξελκώσεις των θηλών των μαστών), από το γάλα της θεάς Ήρας που έπεσε επάνω του όταν η θεά θήλαζε τον ήρωα Ηρακλή και αυτός, ως λαίμαργο βρέφος, τη δάγκωσε στη θηλή. Τότε το άφθονο γάλα που έρρεε από το μαστό της έβαψε τον χρυσαφένιο κρίνο σε λευκό.

 

 

Ο λευκός κρίνος (Lilium Candidum) λέγεται ακόμη και σήμερα άνθος της Ήρας ή Κρίνος της Παναγίας. Είναι έμβλημα και σύμβολο της αγνότητας, της σωφροσύνης, της ωραιότητας, της αρετής, της πίστης και της ελπίδας, που ήταν αρετές της Ήρας και της Παναγίας. Οι αρχαίοι τον ονόμαζαν "Άνθος των Ανθέων". Είναι από τα κατ' εξοχήν βότανα της μαμής για τις παθήσεις των μαστών γιατί σε μορφή καταπλάσματος εξουδετερώνει τον πόνο στην ελκωτική μορφή του καρκίνου του μαστού "φάουσα του βυζιού". Ίσως είναι επιβίωση από τα Μυκηναϊκά χρόνια όπου κατά την παράδοση η θεά Ήρα μετά το δάγκωμα του μαστού της από τον Ηρακλή όταν τον θήλαζε λόγω αγαλακτίας της μητέρας του Αλκμήνης, έπασχε για πολλές δεκαετίες από την πληγή αυτή. Πιθανόν η Ήρα να έπασχε από νόσο του Paget μορφή χρονίας καρκινικής εξελκώσεως της θηλής του μαστού που έχει βραδυτάτη εξέλιξη. (Η νόσος του Paget διαφέρει από τον καρκίνο του μαστού ως προς την έκβαση και την πρόγνωση). Εκτός από τον κρίνο τα δύο άλλα ιερά φυτά ή βότανα της Ήρας ήταν το ρόδο (τριαντάφυλλο) και το τεύκτριο το πόλιο. Το τελευταίο έχει επιβιώσει 32 αιώνες που μας χωρίζουν από τη Μυκηναϊκή εποχή ως "Χέρι της Παναγίας" ή Χέρι της Παρθένου Παναγίας γιατί τα φύλλα του έχουν σχήμα χεριού. Ίσως όμως να επιβίωσε ηχομιμητικά από το Ήρα-χέρα-χέρι.

Το θυμάρι (θρούμπι) το χρησιμοποιούσε η θεά Ήρα στις λεχώνες "Τα θυμιάματα της Ήρας" συχνά ως θυμίαμα (εντομοαποθητικό). Μια παράδοση λέει ότι η ωραία Ελένη έγινε πεντάμορφη επειδή την έλουσε η Ήρα με άρωμα θυμαριού γι' αυτό και μέχρι σήμερα η κρέμα του θυμαριού λέγεται ακόμη "άρωμα της Ήρας". Μια Σπαρτιατική παράδοση λέει ότι το θυμάρι γεννήθηκε από τα δάκρυα της ωραίας Ελένης όταν την απήγαγε ο Πάρης. Την ώρα που εκείνη σκυμμένη μάζευε "ψυλλόχορτο" και είδε ότι ο Πάρης εθαύμασε όχι μόνο ότι ήταν ωραία στο πρόσωπο, με ωραία ξανθά μαλλιά, αλλά ότι ήταν και "καλύπυγος" και "καλύσφυρος" και γι' αυτό την έκλεψε ο Πάρης.

Η Μυρτιά ήταν φυτό της Αφροδίτης και της Αρτέμιδος. Η Μήκων η υπνοφόρος της Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης. Ο Ελλέβορος (σκάρφη ή μιτέλα ή γοργογιάννης) ήταν φυτό του πατέρα των θεών του Δία και της Στυγός. Όσοι από τους θεούς, ημίθεους ή ήρωες γίνονταν επίορκοι δηλ. παρέβαιναν τον φοβερό όρκο των θεών τον οποίον έδιναν κάθε καλοκαίρι παρά τα Αροάνεια όρη ίσως παραφθορά του Ουράνια όρη ο σημερινός Χελμός, τιμωρούνταν πίνοντες ψυχρό ύδωρ με ρίζα μαύρου ελλεβόρου εντός οπλής (όνυχος) ημιόνου ως έγχυμα και έχαναν την αθανασία (αθάνατο νερό) μέχρι να ανανήψουν τον επόμενο χρόνο. Ο Ζευς σε κάθε επίορκο οργισμένος κάνοντας χρήση του υπέρτατου κανόνα της Θεοδικίας πρόσταζε τη φοβερή Στύγα ότι ο επίορκος: "Ελλεβόρου δείται".

Ο Μανδραγόρας ήταν επίσης ένα άλλο μαγικό φυτό προστατευόμενο από το Δία. Αν κάποιος τολμούσε να ξεριζώσει μανδραγόρα και συνελαμβάνετο επ' αυτοφώρω ετιμωρείτο δια θανάτου με ξίφος. Γι' αυτό όσοι ασεβείς τολμούσαν να εξορύξουν μανδραγόρα για να αποφύγουν την τιμωρία του πατέρα των θεών, έδεναν ένα σκοινί στη ρίζα του φυτού και στην άλλη άκρη ένα σκύλο τον οποίον μαστίγωναν για να ξεριζώσει το απαγορευμένο φυτό. Ο κήπος των Εσπερίδων που πιθανόν ήταν κάπου στην Ορεινή Ηλεία ή Αχαΐα, ήταν φυτεία από Μανδραγόρες και άλλα ναρκωτικά φυτά που φύλαγαν δράκοντες. Σήμερα ακόμη ο λαός ονομάζει δράκοντες δυο είδη φιδιών α) Τα μεγάλα νερόφιδα των σπηλαίων ή των πηγών και β) Τις μεγάλες δενδρογαλιές. Οι δενδρογαλιές το καλοκαίρι αρέσκονται να κουλουριάζονται στο φυτό Μανδραγόρα και να κοιμούνται κάτω από τα φύλλα και τους καρπούς που μοιάζουν σαν μικρά μήλα (Μήλα των Εσπερίδων). Ο Νάρκισσος πήρε το όνομά του από τη μεταμόρφωση του ωραίου εφήβου Ναρκίσσου. Η Ανεμώνη από τα δάκρυα της Χρυσής Αφροδίτης όταν την τιμώρησαν οι θεοί επειδή απάτησε τον άνδρα της, τον χωλό Ήφαιστο με το θεό Άρη. Η ανεμώνη είναι εμμηναγωγό και αφροδισιακό φυτό. Το Κυπαρίσσι ήταν φυτό του θεού Πλούτωνα, η Ελιά της θεάς Αθηνάς, ο Δίκταμος (έρωτας) πήρε επίσης το όνομά του από τη Μινωική θεά Βρυτομάτα ή Δικταίνα στην Κρήτη. Η Δάφνη (Βαγία) ήταν φυτό του Απόλλωνος. Στις γιορτές καθιερώθηκε ως το ιερό φυτό του, μετά την καταστολή από το θεό των φοβερών επιδημιών ("θανατικών") ιδίως της Πανώλης με φωτιές που έκαιγαν φύλλα βαγιάς. Από τότε ο Απόλλων θεωρήθηκε ως θεός Ιατρός - Σωτήρας. Επιβίωση έχουμε στο Χριστιανισμό την εορτή των Βαΐων όταν υποδεχόμαστε με βάγια τον Νικητή του θανάτου τον Σωτήρα Χριστόν.

 

Οι πρώτες βοτανοσυλλέκτριες των μαγικών βοτάνων ήσαν ιέρειες ή μαίες

Κατά τη Μυκηναϊκή εποχή τα μαγικά βότανα στον Ελλαδικό χώρο τα συνέλλεγαν γυναίκες - ιέρειες κατά προτίμηση μαίες όπως φαίνεται από δακτυλιολίθους και άλλες παραστάσεις από αρχαιολογικές ανασκαφές από τη Μινωϊκή και τη Μυκηναϊκή εποχή. Από πινακίδες με τη Γραμμική Β διαβάζουμε ότι οι μαίες μάγευαν τον άνηθο, το κάρδαμο, το γλύχωμα (φλυσκούνι) το κόλιαντρο, τον κρόκο, το σέλινο, το κύμινο, την κάπαρη, το μάραθο, την μίνθη, το σουσάμι, κ.λ.π. Η αρχαία Ελληνική θρησκεία είχε συνδέσει θεούς, ημιθέους, ήρωες και δαίμονες με την πλούσια Ελληνική χλωρίδα. Όλα δε τα βότανα μικρά και μεγάλα, ταπεινά και υπερήφανα εύοσμα και κάκοσμα ήσαν συνυφασμένα κατά την μυθολογία με τις αρχαίες ιέρειες που ήσαν κυρίως μαίες. Οι θεές της Μινωϊκής και της Μυκηναϊκής εποχής η Βρυτομάτης Δίκταινα, η βοώπης θεά Ήρα και η πάντα αεικίνητη και ορθία Άρτεμις έθεσαν εδώ και τέσσαρες χιλιετηρίδες την απαρχή της συλλογής της χρήσεως των μαγικών βοτάνων για να βοηθήσουν τις εγκυμονούσες, τις επίτοκες και τις λεχώνες. Η "ζήδωρος άρουρα" δηλ. η ζωοδότρα Ελληνική γη από τότε προσέφερε τα "εσθλά" (ωφέλημα) και τα "λυγρά" (βλαβερά) βότανα για να τα συλλέγουν ιέρειες και μαίες.

Η παράδοση αναφέρει ότι η Μαία η μητέρα του Θεού Ερμού από την Κυλλήνη (Ζήρεια) που ήταν υπό την σκέπη της Ήρας κατά πάσα πιθανότητα διδάχτηκε τα βότανα της μαμικής στο Ηραίο του Άργους που ήταν πρότυπο Μαιευτήριο και δέσποζε σ' αυτό η φυσιογνωμία και η φωτεινή προσωπικότητα της θεάς Ήρας. Στο Ηραίο η θεά Ήρα είχε επιλέξει ορισμένα φυτά που ήταν γι' αυτήν ιερά, όπως το ρόδο (τριαντάφυλλο), τον κρίνο, το τεύκτριο το πόλιο, το ελελίφασκο τον απήγανο, το σύμψυχο, το κορίανδρο, το κύμινο, τη μίνθη, τον κένταυρο τον κύανο, τον κρόκο, το σκόρδο, τη σκίλλα, το βασιλικό, το νηπενθές το μώλυ, τον ύσσωπο, την μήκωνο την υπνοφόρο, το δενδρολίβανο, την ελιά, την μυρτιά, τη λυγαριά, τον πλάτανο, τη μηλιά, το κυπαρίσσι, την αγριοροιά, το κάρδαμο, τα σπέρματα κύκεως κ.λ.π.

Η μαία δεν είχε καμία σχέση με τις μαγγανίες της Εκάτης ή της κόρης της Μήδειας ή της θείας της Μήδειας της μάγισσας Κίρκης, ούτε με την αδελφή της την Πασιφάη, οι οποίες ήσαν κυρίως μάγισσες και χρησιμοποιούσαν δηλητηριώδη και φθοροποιά (εκτρωτικά) βότανα όπως τον Μανδραγόρα, που ήταν το ιερό βότανο της θεάς Εκάτης καθώς και άλλα ολέθρια (λυγρά) σε κακά χέρια βότανα, όπως τον Ελλέβορο, τον Υοσκύαμο, το Στρίχνο το Ακόνιτο. Τα ιερά βότανα της Ήρας θεωρούνταν ως φυτά της χαράς και της ελπίδας που τα χρησιμοποιούσαν στα Ηραία για να έχει αίσια έκβαση ο τοκετός και συμβόλιζαν την εκδήλωση της πρόνοιας της θεάς.

Οι εξειδικευμένες Κομπομαμές, Σακκουλιαραίες μαμές και οι Αρσενικοβοτανίστρες συνέβαλαν κατά την Τουρκοκρατία στην ανάπτυξη της δημώδους Μαιευτικής και Γυναικολογικής Βοτανοθεραπευτικής

Οι Ελληνίδες μαίες από τα Μυκηναϊκά χρόνια προκειμένου να καταπραΰνουν τις "κακογκαστριές" και τις ωδίνες του τοκετού στις πρωτάρες με δυστοκίες αναζήτησαν πάντοτε από θεραπευτικό ένστικτο μέσα στην Ελληνική φύση ανέκαθεν δια μέσου των αιώνων εδώ και 4.000 χρόνια τα πιο κατάλληλα προς συλλογή βότανα που υποψιάζονταν ότι είχαν ιαματικές ιδιότητες τις οποίες απέδιδαν σε θεία δύναμη. Από τότε όλες αυτές τις χιλιάδες χρόνια οι γριές μαίες από γενιά σε γενιά δέθηκαν με τα βότανα της πατρίδος τους, τα λάτρεψαν, συνέδεσαν μαζί τους τη ζωή και την τέχνη τους και με τους θρύλους και τους μύθους βοήθησαν τις επίτοκες σε μεγάλο βαθμό, χωρίς να διαψευσθούν οι προσδοκίες τους. Όλους τους κατοπινούς αιώνες συνέχισαν την μακραίωνη παράδοση. Με τον τρόπο αυτό μερικές μαίες εξειδικεύθηκαν στη βοτανολογία και έγιναν αξιόλογες βοτανοσυλλέκτριες όπως η Κομπομαμή η Σακκουλιαρομαμή και η Σερνικοβοτανίστρα οι οποίες σε όλα σχεδόν τα διαμερίσματα της χώρας ανέπτυξαν τον τομέα της βοτανοθεραπευτικής για τις Γυναικολογικές, Μαιευτικές και Βρεφολογικές παθήσεις.

Οι εξειδικευμένες αυτές μαμογιάτρισσες ήσαν στην ακμή τους κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, αλλά έδρασαν και τα μετέπειτα χρόνια στο ελεύθερο Ελληνικό Κράτος μέχρι και προ ολίγων δεκαετιών. Οι εξειδικευμένες βοτανοσυλλέκτριες μαμές εξακολουθούσαν να συλλέγουν τα μαγικά βότανα με εξαιρετική επιμέλεια και φροντίδα συνεχίζοντας την παράδοση. Τούτο ήταν πολύ φυσικό γιατί οι μαμογιάτρισσες σαν γυναίκες συγγενεύουν με τα βότανα περισσότερο από τους άνδρες. Όπως και κατά τα πανάρχαια χρόνια τα μαγικά αρωματικά βότανα ευωδίαζαν και σήμερα εξακολουθούν ακόμη να είναι μυροβόλα από την Κρήτη ως την Πελοπόννησο, τη Ρούμελη, τη Θεσσαλία, την Ήπειρο μέχρι τη Μακεδονία και τη Θράκη και από την Κύπρο και τα νησιά του Αιγαίου μέχρι και του Ιονίου. Αφθονούν παντού όπου Ελληνική γη προσφέροντας στις έμπειρες βοτανοσυλλέκτριες μαίες τις θαυματουργές τους ιδιότητες. Ασφαλώς είναι τα καλύτερα βότανα όλου του κόσμου, αφού ευδοκιμούν στο υπέροχο εύκρατο κλίμα της ηλιόλουστης πατρίδος μας.

Μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες οι εμπειρικές βοτανοσυλλέκτριες μαμές στις μικρές αγροτικές κοινότητες και στα κεφαλοχώρια σκαρφάλωναν με παντρεμένες και ανύπαντρες νέες στα βουνά και στις χαράδρες και κορφολογούσαν τα μαγικά βότανα δηλ. τα αρωματικά και τα φαρμακευτικά φυτά όπως το φιδόχορτο, το μελισσόχορτο, την αψιθιά, τη μέντα και ένα σημαντικό αριθμό βοτάνων που βοηθούσαν τις έγκυες, τις επίτοκες και τις λεχώνες. Έτσι τα μαγικοθεραπευτικά βότανα απετέλεσαν τα αθάνατα σύμβολα των εξειδικευμένων βοτανοσυλλεκτριών μαιών. Την ώρα που τα συνέλλεγαν είχαν απ' ευθείας ψυχολογική επαφή μαζί τους. Επηρεάζονταν άμεσα γιατί ζούσαν, αισθάνονταν, ανέπνεαν, πονούσαν και είχαν κάποιο μυστικό διάλογο μαζί τους. Επειδή διαισθάνονταν να ανοίγει ασυναίσθητα κάποιος μυστικός διάλογος μ' αυτά τα βότανα, αυτά από εκείνη τη στιγμή έγιναν τα σύμβολα και οι σύντροφοί τους.

Συνεχίζοντας την αρχαία παράδοση οι λαϊκές μαμές ονόμαζαν τα μαγικά φυτά και τα λουλούδια τους "ξαναγεννημένα" και τα χρησιμοποιούσαν για να βοηθήσουν το χαρούμενο έργο της γέννησης ενός πλάσματος. Με τον τρόπο αυτό η κάθε μαμή γινόταν βοηθός του Δημιουργού αφού και τα άνθη συμβόλιζαν τον ερχομό της Άνοιξης.

 

Η Γυναικολογική και Μαιευτική σημασία των στεφανιών της Πρωτομαγιάς και η απαρχή τους από τα αρχαία χρόνια

Υπάρχει η παράδοση μεταξύ των εμπειρικών μαιών ότι από τα παλιά χρόνια τα μαγιάτικα στεφάνια ήταν εθιμικό προνόμιο των βοτανοσυλλεκτριών μαμογιατρισσών, επειδή πίστευαν από τις "μανίτσες" τους όπως έλεγαν, ότι είχαν πολυδιάστατο χαρακτήρα για την υγεία και την αρρώστια της γυναίκας. Ίσως είναι επιβίωση από τα δρώμενα προς τιμήν της θεάς Ήρας κατά τη Μυκηναϊκή εποχή. Στις παλιές παραδοσιακές βοτανοσυλλέκτριες μαμές ήταν εμπεδωμένη η πίστη ότι ο μήνας Μάιος ήταν "θεότρομος" επειδή θεωρείτο ο μήνας με τους πολλούς κινδύνους για τις νέες κοπέλλες, τις έγκυες, τις λεχώνες και τα παιδιά. Την Πρωτομαγιά υπήρχε η δοξασία ότι η ημέρα αυτή είχε μια άγνωστη κακιά ώρα για τα ευαίσθητα άτομα, ιδίως τις γυναίκες και τα παιδιά, τα δε Μαγιάτικα στεφάνια που είχαν το εθιμικό προνόμιο να τα πλέκουν οι μαμές αποτελούσαν τα μέσα για την αποτροπή κάθε κακής ενέργειας ενώ ταυτόχρονα είχαν κάποια ευεργετική επίδραση στην υγεία τους. Οι Βοτανοσυλλέκτριες μαμές έπλεκαν τα στεφάνια της Πρωτομαγιάς με ορισμένα είδη λουλουδιών και φυτών που θεωρούντο φορείς συγκεκριμένων ευεργετικών δυνάμεων. Κυρίως χρησιμοποιούσαν ιαματικά, αρωματικά και φαρμακευτικά βότανα των οποίων ο ειδικός συμβολισμός πίστευαν ότι επηρέαζε θετικά την υγεία και προστάτευε τις νέες, τις έγκυες και τις λεχώνες από γυναικολογικά προβλήματα. Οι εξειδικευμένες Κομπομαμές κρεμούσαν τελετουργικά κάθε Πρωτομαγιά στην πόρτα του σπιτιού κάθε νέας ή κάθε εγκύου ή λεχώνας το Μαγιάτικο στεφάνι για να έρθει το σπίτι της γυναίκας σε άμεση επαφή με τις προστατευτικές δυνάμεις της φύσεως και να υφίσταται κατά τη διάρκεια του μήνα Μάη την ευεργετική τους επίδραση. Το Μαγιοστέφανο στολισμένο με ιαματικά και φαρμακευτικά βότανα, το σύνολο σχεδόν των οποίων ανθίζει τον μήνα Μάϊο, προστάτευε και απομάκρυνε από τις επίβουλες ενέργειες, ενώ ταυτόχρονα μετέδιδε την αναγεννητική και τη γονιμοποιό δύναμή του περιέκλειε μέσα στο "μαγικό κύκλο".

Τα Μαγιάτικα στεφάνια που έφτιαχναν οι μαμές ήταν δύο ειδών:

 

α) Το Μαγιάτικο στεφάνι για τις νέες κοπέλλες

Η Κομπομαμή την Πρωτομαγιά από τα χαράματα με τη δροσιά, με μια μικρή ομάδα εφτά κοριτσιών ηλικίας 12-16 ετών που ήσαν "παστρικές" (δηλ. καθαρές από έμμηνο ρύση) πήγαιναν και εύρισκαν τα "αξύπνητα" λουλούδια των ιαματικών βοτάνων και με αυτά έφτιαχναν τα Μαγιάτικα στεφάνια.

Η μαμή στεφάνωνε τις νέες οι οποίες χόρευαν στεφανωμένες τον "εφταπάρθενο χορό" όπως τον λέγανε με χαρακτηριστικά τραγούδια σαν παράδειγμα το παρακάτω:

"Ο βάλσαμος κι ο αμάραντος και το τριανταφυλλάκι

τα τρία εμαλώνανε το πιο μυρίζει κάλλιο.

Πετάχτη το τριαντάφυλλο το μοσχομυρωδάτο:

Φευγάτε σεις βρωμόχορτα και παλιοτσιτσιμπίδια.

όλο το χρόνο κρύβουμαι στης μάνας μου τον κόρφο

το Μάη το μήνα φαίνουμαι σε κοριτσιών κεφάλι

σε μια ψηλή, σε μια λιγνή, σε μια γαϊτανοφρύδα

πούχει τα μάτια σαν ελιές, τα φρύδια σαν γαϊτάνι

έχει της χήνας το λαιμό της πέρδικας τα μάτια

έχει τ' αχείλι κόκκινο με το βερζί βαμένο.

Μάη μου Χρυσομάη μου με τις δροσιές

Μάη μου Χρυσομάη μ' άσπρες φορεσιές".

 

Τα Μαγιάτικα αυτά στεφάνια που προορίζονταν για κορίτσια 12-16 χρονών αποτελούντο από άνθη κυρίως εμμηναγωγά, τονωτικά, ηρεμιστικά, αντιφλογιστικά και με λοιπές ιαματικές ιδιότητες. Στα στεφάνια αυτά των εφήβων γυναικών επικρατούσε το άγριο τριαντάφυλλο που είναι κατ' εξοχήν εμμηναγωγό, ο φονιάς (εμμηναγωγό), το καρδιόχορτο (τονωτικό), οι ανεμώνες, η βυζασκέλα (για σφιχτά και τσουπωτά στήθη), η αψιθιά, τα φροξυλάνθια, οι μαργαρίτες (θεραπεύουν δυσμηνόρροιες), η μυρτιά, το καριοφίλι, ο γοργογιάννης (εμμηναγωγό), το δενδρολίβανο (τονωτικό των μαλλιών). Τα περισσότερα γενικώς ήταν εμμηναγωγά, αντιφλογιστικά τονωτικά και καθαρτικά.

 

β) Το Μαγιάτικο στεφάνι για έγκυες, λεχώνες και βρέφη

Η Κομπομαμή ως η κατ' εξοχήν βοτανοσυλλέκτρια μαμή έφερνε πολλά λουλούδια για να φτιάσει το Μαγιάτικο στεφάνι για την έγκυο ή λεχώνα αν υπήρχε στο χωριό. Τα λουλούδια για το Μαγιάτικο στεφάνι της εγκύου ή της λεχώνας ήταν κατά προτίμηση με αντισπασμωδικές, αντιφλογιστικές, αναλγητικές, γαλακταγωγούς ιδιότητες για θεραπεία της δυσκοιλιότητας της αναιμίας κ.λ.π. Τα κυριώτερα από αυτά ήσαν το χαμομήλι, η μολόχα, η αγριομαντζουράνα, η γαλατσίδα, το σκορπιδόχορτο, το πεντάνευρο, το λεβιθόχορτο, η παπαρούνα, το θερμισοβότανο, η λαγοκοιμηθία, το Παναγιόχορτο, το φειδοχόρτι, ο απήγανος κ.λ.π. Με τα Μαγιάτικα στεφάνια η Κομπομαμή δίδασκε στις νέες κοπέλλες και στις μικρογκαστρωμένες έμμεσα τη χρήση των ιαματικών και φαρμακευτικών βοτάνων.

Τα στεφάνια της Πρωτομαγιάς τα ξεκρεμούσαν από τις πόρτες και τους εξώστες την ημέρα της Αναλήψεως, τότε που όπως πίστευαν οι μαμές "αναλήφονται όλα τα κακά από τις γυναίκες και τα παιδιά". Τα αποξηραμένα πλέον βότανα των στεφανιών τα φύλαγαν για ώρα ανάγκης και έφτιαχναν αφεψήματα και πότια π.χ. το τριαντάφυλλο, οι μεν νέες κοπέλλες για να έχουν τακτικά την έμμηνο ρήση, οι δε έγκυες για να κάνουν ρόδινα μάγουλα και οι λεχώνες για να "θεριέψουν". Οι λαϊκές μαμές πίστευαν ότι τα στεφάνια με τα μαγιολούλουδα είχαν τις μαγικές ιδιότητες να νικούν τις Γυναικολογικές αρρώστιες των κοριτσιών, των εγκύων και των λεχώνων, επειδή δρούσαν ευεργετικά και εξάγνιζαν με την εξευμενιστική και θεραπευτική τους δύναμη.

 

Ο Χριστιανισμός ασπάζεται τη Βοτανολατρεία των αρχαίων μαιών που επιβίωσαν στα έθιμα των λαϊκών βοτανοσυλλεκτριών μαμογιατρισσών

Το έθιμο του πλεξίματος των μαγιάτικων στεφανιών από τις μαίες διετηρήθη στην Ελλάδα καθ' όλη την αρχαιότητα. Αργότερα με την εμπέδωση της νέας θρησκείας του Θεανθρώπου και την εξάπλωση του Χριστιανισμού στα λαϊκά στρώματα, επικράτησε στους Πατέρες της Εκκλησίας η εσφαλμένη αντίληψη ότι τα βότανα της μαμής ήσαν του Σατανά. Προς τούτο διάφοροι κατά τόπους ιεράρχες απαγόρευσαν τη χρήση των μαγικών βοτάνων από τις μαμές γιατί πολλές απ' αυτές τις θεωρούσαν και σαν μάγισσες, ίσως από τη χρήση μερικών βοτάνων ως εκτρωτικών και δηλητηρίων. Οι Πατέρες πολέμησαν κυρίως τα στεφάνια που έφτιαχνε την Πρωτομαγιά η κυρά-μαμή γιατί τα θεωρούσαν μυητικά στη γενετήσια ζωή ίσως και αφροδισιακά και πίστευαν ότι ήσαν υπολείμματα της ειδωλολατρείας που έρχονταν σε αντίθεση με τις ηθικοπλαστικές αρχές της νέας θρησκείας.

Παρότι οι Πατέρες της Εκκλησίας επιτίμησαν και πολέμησαν τα στεφάνια της Πρωτομαγιάς ως στοιχεία ειδωλολατρικά, έφθασαν μάλιστα, ελάχιστοι ευτυχώς, να προβούν σε αφορισμό μερικών μαιών, όμως το έθιμο διετηρήθη στο λαό, απλώς επειδή έκρυβε μέσα του μια Θεραπευτική σκοπιμότητα και μια Ιατρική νομοτέλεια ιδίως για Μαιευτικές και Γυναικολογικές παθήσεις. Επιβίωσε γιατί ήταν βαθειά ριζωμένο στη λαϊκή ψυχή ως καθαρά προληπτική ιατρική πράξη. Τελικώς οι Πατέρες της Εκκλησίας, οι περισσότεροι των οποίων είχαν Ελληνική Παιδεία εξαναγκάστηκαν σιγά-σιγά να μεταπλάσουν τα μαγιάτικα στεφάνια ιδεολογικά και να τα ενσωματώσουν στο πνεύμα του Χριστιανισμού όπως και διάφορα άλλα φυτά θεωρούμενα ως μαγικά που δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ιαματικά-φαρμακευτικά που τα χρησιμοποιούσαν οι Κομπομαμές για τη θεραπεία της στείρωσης στη γυναίκα και την ομαλή έκβαση της εγκυμοσύνης, του τοκετού, της λοχείας και του μητρικού θηλασμού.

Τελικά η Εκκλησία ευρισκομένη σε αδυναμία και αδυνατούσα να εξαλείψει το ζωντανό αυτό έθιμο, προσάρμοσε τα μαγιάτικα στεφάνια στο πνεύμα της και τα θεώρησε ως έπαθλο της ενάρετης και αγνής ζωής των κοριτσιών και τα ονόμασε "παρθενοστέφανα της Πρωτομαγιάς". Επέτρεψε δε να στολίζονται με "μαγιοστέφανα" μόνο τα παιδιά και οι παρθένες, να τα πλέκουν δε όχι με τα λεγόμενα μαγικά λουλούδια της μαμής, δηλαδή τα φαρμακευτικά, αλλά με απλά άνθη του αγρού που να συμβολίζουν τα αγνά και αμάραντα άνθη της παρθενίας. Έτσι σήμερα για την Ορθοδοξία τα μαγιάτικα στεφάνια συμβολίζουν τις Χριστιανικές ηθικές αξίες της αγνότητας και της καθαρότητας της ζωής και γι' αυτό πρέπει να πλέκονται μόνο από παιδιά και νέες με πέντε ειδών λουλούδια: τριαντάφυλλα, ανεμώνες, κρίνους, παπαρούνες και μαργαρίτες.

 

Η χρήση των βοτάνων από την Κομπομαμή για την αντιμετώπιση των Μαιευτικών και Γυναικολογικών παθήσεων ενσωματώνεται στις γιορτές του Χριστιανικού ημερολογίου

Ένα σημαντικό τμήμα από τους μύθους, τους θρύλους και τις παραδόσεις της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας και της Αρχαίας Ιστορίας για τους θεούς, τις θεές, τους ημιθέους και τους ήρωες σχετικά με τα διάφορα Μαιευτικά Γυναικολογικά προβλήματα έχουν επιβιώσει και στη Νεοελληνική Μυθολογία, η οποία είναι συνέχεια της Αρχαίας αφού κατάλληλα μεταπλάστηκε από τις παλιές εμπειρικές μαίες. Οι μυθοπλάστης Ελληνικός λαός πρωτοστατούντων των εμπειρικών μαιών που αποτελούν επιβίωση των αρχαίων ιερειών, κατόρθωσε να μεταπλάσει τις πράξεις και ενέργειες των βοτανοσυλλεκτριών μαιών και να τις προσαρμόσει στις γιορτές της Εκκλησίας ως γεγονός πλέον αναμφισβήτητο. Ειδικώτερα από τις πολλές παραδόσεις που έχουν επιζήσει σαν επιβιώσεις μέχρι σήμερα αναφέρω τις σπουδαιότερες:

 

α) Ο Βασιλικός. Οι παλιές μαμές πίστευαν ότι εκεί που εσταυρώθη ο Χριστός και ευρέθη ο Τίμιος Σταυρός εκεί φύτρωσε ο βασιλικός που μοσχοβολούσε. Η Αγία Ελένη που έψαχνε να βρει το Σταυρό αγαπούσε πολύ και τα βασιλικά, ψάχνοντας εκεί κοντά την τράβηξε η μυρωδιά του βασιλικού και έτσι βρήκε τον Τίμιο Σταυρό. Από τότε καθιερώθηκε να στολίζουν τον Σταυρό με λουλούδια και στην Εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού 14 Σεπτεμβρίου απανταχού της Ορθοδοξίας μοιράζουν οι ιερείς βασιλικό και άλλα λουλούδια. Πρώτη και καλύτερη παίρνει από το χέρι του παπά βασιλικό η μαμή και η βυζάστρα του χωριού και τελευταία η στείρα. Επίσης την τρίτη Κυριακή της Μ. Τεσσαρακοστής που είναι της Σταυροπροσκυνήσεως διανέμουν στην Εκκλησία βασιλικό και διάφορα άλλα λουλούδια. Το ίδιο γίνεται και τη Μ. Παρασκευή που στολίζουν τον Επιτάφιο με άνθη τα "επιταφιολούλουδα" τα οποία έχουν τη μαγική δύναμη να θεραπεύουν τη βασκανία της εγκύου, της λεχώνας και του παιδιού και επί πλέον άλλες αρρώστιες της γυναίκας.

 

β) Η Μυρτιά. Άλλη επιβίωση είναι η Μυρτιά, η μυρσίνη που ήταν φυτό της Αφροδίτης. Με τα ανθισμένα κλαδιά της στεφάνωναν τους ερωτευμένους και τους ναούς της θεάς. Σήμερα εξακολουθεί να είναι ακόμη σύμβολο της παρθενίας και της αγνείας. Με μυρτιές στολίζουν οι νέες ακόμη τις Εκκλησίες στα ετήσια πανηγύρια της Παναγίας ή της Αγίας Μαρίνας. Μια επί πλέον επιβίωση αρχαία είναι ότι όπου υπήρχαν αρχαίοι ναοί της Παρθένου Αθηνάς ή της θεάς Αρτέμιδας ή της θεάς Αφροδίτης στην ίδια τοποθεσία και πολλές φορές στα ίδια θεμέλια υπάρχουν ναοί της Παναγίας ή της Αγίας Μαρίνας. Χαρακτηριστικό της ζωντανής παράδοσης για τη μυρτιά είναι το παρακάτω δίστιχο:

"Μυρτιά μου χρυσοπράσινη της εκκλησίας στολίδι

χωρίς εσέ δεν γίνεται κανένα πανηγύρι".

Επίσης όταν η γριά Κομπομαμή συνοδεύει την έγκυο που ευρίσκεται στον όγδοο μήνα (επίφοβο για αιμορραγία = προδρομικός πλακούς) στην Εκκλησία για να κοινωνήσει έζωνε πάντα τη μέση της εγκύου με ένα κλαδί μυρτιάς για να κρατηθεί το παιδί από το φόβο αιμορραγίας, γιατί ο όγδοος μήνας έχει μια κακιά ώρα. Αν τη βρει η κακιά αυτή ώρα τότε ένας από τους δυο χάνεται, είτε η μάνα ή το παιδί. Πρόνοια προς αποφυγή αποκολλήσεως πιθανόν προδρομικού πλακούντος, γι' αυτό και τη συνοδεύει πάντα η μαμή. Επίσης αμέσως μετά τον τοκετό η Κομπομαμή κρεμούσε έξω από την πόρτα της λεχώνας κλαδιά μυρτιάς ή άλλα μαγικά βότανα εις ένδειξη ότι απαγορεύεται η είσοδος εις πάντας πλην του ιερέως που έχει κλιθεί να διαβάσει την ευχή στη λεχώνα. Η Μυρτιά ως ευωδιασμένη συμβολίζει την Παναγία γιατί όπως λέγει η παράδοση μετά τη γέννηση του Χριστού η Θεομήτωρ έζωσε τη μέση της με κλαδί μυρτιάς για να μην έχει υστερόπονους!

 

γ) Ο Κρίνος. Άλλη επιβίωση από τη βοτανολατρεία έχουμε στην εορτή του Ευαγγελισμού, όπου ο ιερέας μοιράζει στις ανύπαντρες νέες από ένα κρίνο για ευλογία, επειδή ο κρίνος είναι σύμβολο της αγνότητας τον οποίο ο Αρχάγγελος Γαβριήλ προσέφερε στην Παρθένο Μαρία στον Ευαγγελισμό της, επιβίωση του Κρίνου ως ιερού άνθους της θεάς Ήρας.

 

δ) Η Δάφνη (Βάγια). Η δάφνη ήταν ιερό φυτό του Απόλλωνος που είχε καθιερωθεί στις εορτές του όπου πανηγύριζε ο λαός την καταστολή από τις φοβερές θανατηφόρους επιδημίες "θανατικά - πανούκλα, χολέρα, ευλογιά" και λατρευόταν ως θεός του Φωτός, Ιατρός και Σωτήρας. Η δάφνη επιβίωσε μέχρι σήμερα αφού η Εκκλησία μας σε ανάμνηση της υποδοχής του Χριστού ως Σωτήρος καθιέρωσε ώστε την εορτή των Βαΐων να υποδεχόμεθα με βάγια τον νικητή του θανάτου τον Σωτήρα Χριστόν. Από τα βάγια που μοίραζε ο ιερέας πρώτα στη μαμή και στη βυζάστρα του χωριού η μαμογιάτρισσα κτυπούσε ελαφρά τις προπετείς κοιλιές των εγκύων για το καλό δηλ. τη σωτηρία και των δυο ψυχών (μάνας και παιδιού) με την ευχή "Με το καλό η καλή ώρα" (= τοκετός φυσιολογικός). Επίσης στην Ανάσταση ο ιερέας ράντιζε τους πιστούς με κλώνους δάφνης και άνθη γιατί με την Ανάσταση επήλθε η σωτηρία του ανθρώπου.

ε) Τα αλεξίκακα άνθη. Τον Δεκαπενταύγουστο στην εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στολίζουν τον επιτάφιο της Παναγίας με όλων των ειδών τα λουλούδια από τα απλά και ταπεινά μέχρι τα ωραιότερα και εύοσμα τριαντάφυλλα και κρίνους. Ο λαός θεωρεί την Παναγία το πλέον εύοσμο άνθος της Ορθοδοξίας, το σύμβολο της σεμνότητας "Χαίρε το άνθος της αφθαρσίας" ή "Χαίρε το ρόδον το αμάραντον". Τούτο γίνεται επειδή η Παναγία με την Κοίμηση της εξιλέωσε την Εύα από το προπατορικό αμάρτημα. Οι Κομπομαμές και οι Σακκουλιαρομαμές φύλαγαν με επιμέλεια τα λουλούδια που έπαιρναν από το Επιτάφιο της Παναγίας, στο Εικονοστάσι του σπιτιού για να τα έχουν ως αλεξίκακα σε κάποια δυστοκία ως ωκυτόκια.

 

Οι Παραδόσεις ότι τη χρησιμότητα των βοτάνων για τη θεραπεία των Γυναικολογικών και Μαιευτικών προβλημάτων την υπέδειξαν στις Κομπομαμές τα διάφορα ζώα

 

Σύμφωνα με τις παραδόσεις της Νεοελληνικής Μυθολογίας, τα παρακάτω ζώα υπέδειξαν τα ιαματικά βότανα στις Κομπομαμές.

α) Το Φίδι. Το φίδι γνώριζε όλα τα μυστικά των φυτών που έχουν ευεργετική επίδραση στις Γυναικολογικές παθήσεις και δίδαξε στις μαμές τη χρήση πολλών μαγικών βοτάνων.

β) Ο Κάβουρας έδειξε τη χρήση του μαράθου και του ζωχού για να μην αποβάλλουν οι έγκυες και σε περίπτωση τροφικής δηλητηριάσεως των εγκύων.

γ) Το Χελιδόνι υπέδειξε το φυτό χελιδώνιο το μέγα ως εμμηναγωγό και κατευναστικό των υστερόπονων και επίσης των παθήσεων των ματιών λ.χ. για θεραπεία της νεογνικής οφθαλμίας. Ο λαός είχε παρατηρήσει πως η χελιδόνα γιάτρευε τα μάτια των μωρών της τρίβοντάς τα με το χελιδονόχορτο που ανθίζει την άνοιξη. Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο χυμός του φυτού αυτού έχει δώδεκα διάφορα αλκαλοειδή με ιδιότητες οπίου κυρίως χελιδωνίνη που είναι κατ' εξοχήν κατευναστικό στους υστερόπονους.

δ) Η Λύκαινα υπέδειξε τον μανδραγόρα και τον ελλέβορο ως εκτρωτικά, διεγερτικά και εμμηναγωγά καθώς και τον αμάραντο, με εκτρωτικές ουσίες. Το γνωστό δημοτικό τραγούδι το λέει επιγραμματικά για τη νοσταλγία του ξενιτεμένου.

"Για δέστε τον αμάραντο σε τι βουνό φυτρώνει

φυτρώνει μεσ' τα δύσβατα στον έρημο τον τόπο

ποτέ του δεν ποτίζεται ούτε δροσολογιέται

το τρων τα λάφια και ψοφούν τ' αρκούδια κι' ημερώνουν

τον τρώνε και οι λύκαινες και στη στιγμή απορρίχνουν.

Να 'χες το φάει μαννούλα μου να μη χες κάνει εμένα.

Κι' αν μ' έκανες τι σ' ωφελεί κι αν μ' έχεις τι με θέλεις;

Εγώ στα ξένα περπατώ στα ξένα παραδέρνω…"

ε)Η Χελώνα, η Κατσίκα, το Ζαρκάδι και το Ελάφι δίδαξαν στις μαμές τη χρήση της ρίγανης και της μαντζουράνας στους εμέτους και τις "κακογκαστριές" της εγκυμοσύνης.

στ)Η Νυφίτσα υπέδειξε τη χρήση της ανθιλλίδας για τη θεραπεία των μητρικών (παραμητριτίδων, λευκόρροιας, κολπίτιδος) κ.λ.π.

ζ)Το Αγριογούρουνο τη χρήση του απήγαγου ως εμμηναγωγού και εκτρωτικού.

η)Η Γάτα, τον κισσό, το μόσκο, το γαρύφαλλο, την αγριάδα, το χαμομήλι για τη θεραπεία των κολικών των βρεφών.

θ)Η Λαγίνα και η Κουνέλλα υπέδειξαν στις μαμές τη χρήση της ευθαλείας για τη θεραπεία της στειρότητας στη γυναίκα. Οι Κομπομαμές είχαν παρατηρήσει ότι η λαγίνα συνήθως γεννούσε 2-3 λαγουδάκια. Αν όμως είχε φάει φύλλα ευθαλείας γεννούσε διπλάσια. Το ίδιο φαινόμενο είχαν παρατηρήσει οι παλιές μαμές και στην κουνέλλα η οποία μπορούσε να φθάσει να γεννήσει δώδεκα κουνελάκια τρώγοντας φύλλα ευθαλείας. Τα φύλλα της ευθαλείας έχουν ως γνωστό το αλκαλοειδές ατροπίνη που είναι πολύ τοξική για τη γυναίκα, ενώ απεναντίας η λαγίνα και η κουνέλλα τρέφονται χωρίς κανένα κίνδυνο με φύλλα ευθαλείας και "γεννοβολάνε" συνεχώς. Από την παρατήρηση αυτή οι πρακτικές εξειδικευμένες βοτανοσυλλέκτριες μαμές με μεγάλη προσοχή χορηγούσαν τρία συνεχόμενα Σάββατα έγχυμα από φύλλα ευθαλείας στις στείρες γυναίκες στην προσπάθειά τους να τις βοηθήσουν να συλλάβουν παιδί. Έτσι θεράπευαν τη στειρότητά τους.

Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι σήμερα επιζούν στις λαϊκές Κομπομαμές ονόματα βοτάνων χρησίμων στη δημώδη Μαιευτική και Γυναικολογία που τα πήραν από το ζωϊκό βασίλειο όπως το περδικάκι ή περδικόχορτο από την πέρδικα, το κορακόχορτο, το πετεινάρι, το φιδόχορτο, άπαντα εμμηναγωγά και σε μεγάλες δόσεις εκτρωτικά ή για την αποβολή νεκρού εμβρύου, ή την αποβολή του πλακούντος.

 

Η επιβίωση της θεάς Ήρας ως "Κυρά-Κάλω" στις παραδόσεις των εξειδικευμένων βοτανοσυλλεκτριών μαιών

Υπάρχουν παραδόσεις που λένε ότι τη χρήση των μαγικών βοτάνων για την αντιμετώπιση των Μαιευτικών και Γυναικολογικών παθήσεων την υπέδειξε στις Βοτανοσυλλέκτριες μαμογιάτρισσες μια θεία Νεράϊδα που κάποτε ήταν αρχόντισσα η Κυρά-Κάλω ή Κυρά-Καλή. Αυτή έρχεται μια φορά το χρόνο, τα μεσάνυχτα, κάποια ώρα κατά τη διάρκεια ενός από τα ολόφωτα φεγγάρια του Μαΐου - Ιουνίου - Ιουλίου ή Αυγούστου και κάνει στις γριές - μαμές τη θεία αποκάλυψή της. Στην Πελοπόννησο λένε ότι τους τα φανερώνει, τη νύκτα της θερινής ισημερίας, παραμονή της εορτής του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου 24 Ιουνίου.

Προσωπικά πιστεύω ότι οι περισσότερες λαϊκές παραδόσεις για τη χρήση των ιαματικών βοτάνων που αφορούν κυρίως τη δημώδη Μαιευτική και Γυναικολογία και οι οποίες ζουν στο στόμα των παλιών μαιών, είναι συνοθύλευμα αρχαίων επιβιώσεων από τα μυθικά Μυκηναϊκά χρόνια που περιεστρέφοντο και αφορούσαν τη θεά Ήρα προστάτιδα της εγκυμοσύνης του τοκετού και της λοχείας. Η Μαία η μητέρα του θεού Ερμή κατά πάσα πιθανότητα διδάχτηκε τη χρήση των βοτάνων στο Ηραίο του Άργους που ήταν πρότυπο Μαιευτήριο, εκεί δηλαδή που δέσποζε η φυσιογνωμία και η προσωπικότητα της θεάς Ήρας.

 

Η πρόνοια της θεάς Ήρας για ορισμένα μαγικά βότανα που βοηθούσαν τις γυναίκες κατά την περίοδο της αναπαραγωγικής τους ηλικίας

Στο Ηραίο, η θεά Ήρα είχε επιλέξει με προσοχή επιμέλεια και σύνεση ορισμένα φυτά που ήταν γι' αυτήν ιερά, όπως το ρόδο (τριαντάφυλλο), τον κρίνο, το τεύκτριο το πόλιο, το ελελίφασκο, τον απήγανο, το σύμψυχο, τον κορίανδρο, το κύμινο, τη μίνθη, τον κένταυρο τον κύανο, τον κρόκο, τη σκίλλα, το νηπενθές, το βασιλικό, το μώλυ, τον ύσσωπο, τη μήκωνα την υπνοφόρο, το δενδρολίβανο, τη μυρτιά, τη λυγαριά, το σκόρδο, την ελιά, τον πλάτανο, τη μηλιά, το κυπαρίσσι, την αγριοροδιά, το κάρδαμο, τα σπέρματα κίκεως κ.λ.π.

Η Μαία ήταν συνήθως κάτω από τη σκέπη της θεάς Ήρας, της θεάς Αρτέμιδος και του θεού Απόλλωνος ζούσε δηλ. κάτω από την αυστηρή επίβλεψη της.

 

Η επιβίωση των Ανθεσφορίων της θεάς Ήρας στα έθιμα των Βοτανοσυλλεκτριών Μαμογιατρισσών

Τα βότανα που χρησιμοποιούσαν οι Κομπομαμές κατά την Τουρκοκρατία και μέχρι των ημερών μας στην ύπαιθρο χώρα πιστεύω ότι είναι επιβιώσεις από τα αθάνατα και ιερά σύμβολα της θεάς Ήρας, αφού μόλις 32 αιώνες μας χωρίζουν από τη Μυκηναϊκή εποχή.

Η Ελληνική μυθολογία αναφέρει ότι στο Άργος γιορταζόταν κάθε Μάϊο προς τιμή της θεάς Ήρας, που επονομαζόταν και "Ανθεία Ήρα", τα "Ανθεσφόρια" με κάνιστρα (ταλάρους) ανθοστολισμένα γεμάτα με φαρμακευτικά βότανα και με προπομπό τη Μαία, τα προσέφεραν στη θεά Ήρα, η οποία ήταν θεά Ιάτραινα, προστάτιδα της εγκυμοσύνης του τοκετού, της λοχείας και του μητρικού θηλασμού, τα οποία εναπέθεταν τελετουργικά επάνω στο βωμό του Ηραίου του Άργους. Τότε η θεά με φιλόφρονα διάθεση, ανταπέδιδε στα νέα κορίτσια την προσγενομένη τιμή, προσφέροντάς τους διάφορα ανθισμένα βότανα και φυτά με συμβολικό χαρακτήρα που τα ονόμαζαν γι' αυτό το λόγο ιερά ή μαγικά. Αυτά τα έκοβαν οι θεραπαινίδες της από τον "Περίκηπο" που ήταν γύρω από το Ναό της.

Παρ' ότι το Άργος κατά τη Μυκηναϊκή εποχή ήταν "πολυδείψιον" και μολονότι είχε και σαράντα πηγάδια που τα λέγουν "Δαναΐδες" (προσωποποίηση των πηγαδιών από τις 40 ή 50 κόρες του Δανού), οι δενδρόκηποι και οι ανθόκηποι της θεάς Ήρας με τα ιερά βότανα πάντοτε έθαλλαν γιατί τα φυτά αυτά εθεωρούντο ιερά της θεάς όπως ο "Καλλίβρωτος νάρκισσος", οι "Χρυσαυγείς κρίνοι", η "ίρις", τα "ρόδα" ο "υάκινθος" τα "ία" κ.λ.π.

Οι Παρθένες στη συνέχεια, με την επίβλεψη της Μαίας, στόλιζαν με φαρμακευτικά βότανα, που ήσαν θεραπευτικά για τα προβλήματα της εγκυμοσύνης, τοκετού και λοχείας, το ξόανο της Ήρας που ήταν ξύλινο από βελανιδιά ή πεύκο ή κέδρο. Μετά το τέλος των εορτών που κρατούσαν εννέα ημέρες, πάλιν οι Ανθεσφόροι το έπλεναν με έγχυμα από "40 λογιόνε" μαγικά αρωματικά βότανα. Πολλά βότανα από τότε ιεροποιήθηκαν π.χ. το τριαντάφυλλο, ο κρίνος, το τεύκτριο το πόλιον (Παναγιόχορτο). Όλα αυτά που ήσαν σύμβολα της θεάς Ήρας διατηρήθηκαν στη Νεοελληνική Μυθολογία ως επιβιώσεις και έγιναν σύμβολα της Παναγίας που αποκαλείται από τις μαμές "ρόδο αμάραντο" ή "ο κρίνος της αγνοίας" ή "το χέρι της Παναγίας" ή "Παναγιόχορτο". Η παράδοση αναφέρει ότι όπως και ο Ναός της Ήρας είχε 40 κίονες (στύλους) που συμβόλιζαν τις 40 εβδομάδες της φυσιολογικής εγκυμοσύνης, τις 40 ημέρες της λοχείας και τις 40 εβδομάδες του υποχρεωτικού μητρικού θηλασμού, έτσι και ο "Περίκηπος" της θεάς στο Ηραίο που αποτελείτο από τον ανθόκηπο και τον δενδρόκηπο είχε 40 ειδών φαρμακευτικά λουλούδια και 40 ειδών δένδρα για να συμβολίζουν ό,τι και οι στύλοι του Ναού.

Όταν οι λεχώνες έδιναν όρκο στη θεά "Νη τη Ήρα" για τις 40 εβδομάδες του υποχρεωτικού μητρικού θηλασμού κρεμούσαν πάνω από το αριστερό μαστό τους ένα ματσάκι από ιερά βότανα των Ανθεσφορίων. Το έθιμο είχε επιβιώσει όλους τους μετέπειτα αιώνες μέχρι και προ ολίγων δεκαετιών στην Πελοπόννησο (στην ορεινή Αχαΐα και Αρκαδία διατηρείται ακόμη) όπου οι γριές Μπάμπες, έβαζαν ένα ματσάκι φαρμακευτικά βότανα απαραιτήτως μόσχο και γαρύφαλλα κάτω από την Αγία Τράπεζα για να αγιασθούν και να πάρουν την θεία και ιερή δύναμη όταν δε μια "τρυφερολεχωνίτσα" πρωτοθήλαζε το βρέφος αρχίζοντας πάντα από τον αριστερό μαστό, η μαμή της έβαζε πάντα επάνω στην αριστερή "βυζουλίθρα" (άνοιγμα του ρούχου για να βγαίνει ο μαστός προς θηλασμό) ένα ματσάκι μόσχο και γαρύφαλλα. Όταν το βυζασταρούδι, ρευόταν ή κινδύνευε να πνιγεί από τη λαιμαργία, τότε έντρομη η μικρομάνα αναφωνούσε "μόσχος και γαρύφαλλα"!! ή "Χριστός και Παναγία" ή "μόσχος και γαρυφαλλάκια στου μωρού μ' τα κοιλαδάκια".

Τα Ανθεσφόρια της Ήρας που γίνονταν στη Μυκηναϊκή και την μετέπειτα εποχή τον μήνα Μάιο του Ανθεστηρίωνα δεν είχαν καμία σχέση με τα Ανθεστήρια της Αρχαίας και Ελληνιστικής εποχής που γίνονταν το μήνα Ελαφηβολιώνα (Μάρτιο - Απρίλιο) αφιερωμένες στην Άνοιξη και στα κοινά άνθη. Επιβίωση των Ανθεσφορίων έχουμε ακόμη και σήμερα στα ονόματα πολλών κατηγοριών μαγικών βοτάνων της μαμής π.χ. τα βότανα για τη σύλληψη και τη θεραπεία της στείρωσης τα λένε "βοτάνια του Θεού" για την εγκυμοσύνη "βοτάνια του Χριστού" γιατί βοηθούνε να γίνει όμορφο το παιδί σαν το Χριστό. Το αφέψημα τους το πίνουν οι έγκυες μετά το πρώτο σκίρτημα (4ο μήνα περίπου). Τα βότανα για τον τοκετό τα λέγανε "Παναγιόχορτα" ή "βοτάνια της Θεομήτορος" ή "της κυράς της Παναγίας" όπως το πόλιον το τεύκτριον = χεράκι της Παναγίας. Τα βότανα της Λοχείας τα λένε βοτάνια της Αγίας Παπαντής (Υπαπαντής).

 

Οι προβλέψεις σχετικά με τον χρόνο και τον τρόπο της συλλογής των ιαματικών βοτάνων και η ταύτισή τους με το εορτολόγιο του χριστιανικού ημερολογίου

Την εποχή της Τουρκοκρατίας η θεραπευτική πίστη ήταν αλληλένδετη προς τη δεισιδαιμονία, γιατί η αμάθεια εξύψωνε τις προλήψεις και τη μαγεία. Κυρίως οι τρεις εξειδικευμένες βοτανοσυλλέκτριες γιάτρισσες, η Κομπομαμή, η Σακουλιαρομαμή και η Σερνικοβοτανίστρα τα χρόνια εκείνα κατόρθωσαν και έπλασαν θρύλους και πίστεψαν σε δοξασίες που πλούτισαν το Λαϊκό Πολιτισμό με τη δημώδη Βοτανοθεραπευτική των Γυναικολογικών παθήσεων και την ψυχοπροφυλακτική Μαιευτική λαογραφία τους. Έτσι την εποχή της σκλαβιάς τα φαρμακευτικά βότανα έγιναν γι' αυτές τα σύμβολα της ζωής. Μέχρι και προ ολίγων δεκαετιών οι τρεις αυτές μαμογιάτρισσες χρησιμοποιούσαν τα ιαματικά φυτά, γιατί ήσαν μια αστείρευτη πηγή βοήθειας στο έργο τους. Τα βότανα στα χέρια της Κομπομαμής είχαν ευεργετική επίδραση αφού έκαναν τις ωδίνες του τοκετού την πιο θελκτικώτερη φωνή της μητέρας φύσεως γιατί έφερναν "με μια γλυκιά φωνή" στον κόσμο τη νέα ζωή που αποτελούσε τον ύμνο του Δημιουργού. Αναφέρω το χαρακτηριστικό παράδειγμα με το τεύκτριο το πόλιο ή χέρι της Παναγίας ή Παναγιόχορτο. Το βότανο αυτό εκτός από ωκυτόκιο, ήταν και ένα "βιολογικό χρονόμετρο" της λαϊκής μαμής γιατί συνέπιπτε ο χρόνος που χρειαζόταν να ανοίξει το φύλλο του, όσος χρόνος απαιτείτο για να ολοκληρωθεί ο χρόνος του φυσιολογικού τοκετού μιας πρωτάρας επιτόκου.

Αναφορικά με το χρόνο της συλλογής των μαγικών βοτάνων πίστευαν ότι οι καταλληλότερες ημέρες, για πολλές κατηγορίες βοτάνων, ήταν οι συνδεδεμένες με τις θρησκευτικές εορτές του Χριστιανικού ημερολογίου. Όσα μάζευαν τα λαμπρόσχολα δηλαδή "μέσα στο Χριστός Ανέστη" τα ονόμαζαν "Ανέστια". Αυτά ήσαν συνήθως αναληπτικά και τονωτικά. Όσων η συλλογή γινόταν του Αγ. Γεωργίου τα έλεγαν "Αγιοργίτικα" και αφορούσαν κυρίως τα εμμηναγωγά και τα αμποδεμόχορτα για την ψυχική ανικανότητα του γαμπρού ή την ψυχρότητα της νύφης την πρώτη νύχτα του γάμου. Αυτά που μάζευαν του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης τα λέγανε "Κωνσταντάκια". Όσα συνέλλεγαν την παραμονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου 24 Ιουνίου που συνέπιπτε με το θερινό ηλιοτρόπιο τα έλεγαν "Γιαννάκια" ή "Θεότρομα" ή "Θερμοβότανα". Όσα μάζευαν τη Μεσοπεντηκοστή τα λέγανε "Θυμωμένα". Αυτά συνήθως ήταν της οικογενείας των αμαράντων δηλαδή εκτρωτικά.

Τα "αθύμωτα" ήσαν τα παιδοβότανα για τη θεραπεία της στειρότητας και για την απόκτηση άρρενος απογόνου, όπως ήταν τα διάφορα ορχεοειδή σαν το αρσενικοβότανο που το άνθος του ήταν γαλάζιο, ενώ το άνθος του θηλυκοχόρταρου ήταν ροζ. Από την παραδοσιακή Αρσενικοβοτανίστρα καθιερώθηκαν και τα χρώματα διακρίσεως των φύλων ροζ για τα κορίτσια και γαλάζιο για τα αγόρια.

Όσα βότανα οι βοτανοσυλλέκτριες συνέλλεγαν την ημέρα της Αναλήψεως τα θεωρούσαν προστατευτικά των μαστών της θηλάζουσας μητέρας αφού πίστεψαν ότι μ' αυτά τα βότανα "αναλήφονται όλα τα κακά από τα βυζιά της γυναίκας". Επειδή την ημέρα της Αναλήψεως που λεγόταν και ημέρα της "Περισογαλιάς" ή της "Πληθερής βυζάστρας", τιμούσαν τις βυζάστρες του χωριού, όσες βύζαξαν τα γαλοκαμένα βρέφη δηλαδή τα ορφανά που πέθανε η μάνα τους στον τοκετό. Σ' αυτά τα βότανα είχαν προσδώσει πολλά ονόματα όπως "Γαλόχορτα", "Γαλακτερά", "Αδελφοβύζαχτα", "Γαλομάνες", "Γαλατόχορτα", "Πληθερά". Επειδή έφεραν γαλακτοφοριά στις θηλάζουσες (γαλακταγωγά). Όλα αυτά ήταν διάφορα είδη Γαλατσίδας. Εκείνα τα βότανα που μάζευαν της Αγίας Μαρίνας τα ονόμαζαν "Μαρινάκια" ή "Αρτέμια" ή "Αρμένια". Μ' αυτά θεράπευαν τους υστερόπονους της λοχείας και κυρίως τους κωλικούς των βρεφών. Το παρακάτω λαϊκό τετράστιχο μιας μάνας είναι χαρακτηριστικό:

 

"Αγία Μαρίνα και κυρά

που μαρανίζεις τα μωρά

μαράνισε και το δικό μου

και πότισέ το μαρινάκια"

(Μαρανίζω σημαίνει ηρεμώ το βρέφος όταν κλαίει από κωλικούς).

 

Επίσης όσα βότανα μάζευαν την ημέρα της εορτής του Προφήτη Ηλία τα λέγανε "Λιοβότανα" ή "Αλησμονοβότανα" ή "Αρμενοβότανα". Αυτά ήσαν συνήθως αντιγαλακταγωγά για το απόκομμα, απογαλακτισμό, κι επίσης για τη θεραπεία των ψυχικών διαταραχών της λοχείας (ψυχώσεις λοχείας) ξαρμόνιασμα, ή ψυχικές διαταραχές της κλιμακτηρίου εμμηνόπαυσης και ήσαν συνήθως κατευναστικά ηρεμιστικά και αγχολυτικά.

 

Η ειδική ονοματολογία που προσέδιδαν οι βοτανοσυλλέκτριες μαμογιάτρισσες στα μαγικά βότανα

Οι λαϊκές μαίες είχαν ταξινομημένη με δικό τους συμβολικό τρόπο και ιδιάζουσα γλώσσα τα μαγικά φαρμακευτικά βότανα. Τα ξεχώριζαν σε ιδιαίτερες κατηγορίες όπως λόγου χάριν σε "ξυπνητά" και "αξύπνητα", σε "γιομάτα" και "άδεια" σε "καλόχυμα" και "κακόχυμα" σε "κινητά" και "ακούνητα", σε "δροσινά" ή "σοϊλίτικα" και σε "φτωχά" ή "φτωχοβότανα". Σε "λοβά" ή "λυγόψυχα" ή "πυαλλά" (εκτρωτικά), τα λεγόμενα "λυγρά" του Ομήρου και σε "αγιοβότανα" ή "καλά" (τα παιδοβότανα - αρσενικοβότανα). Σε "μιλημένα" και "αμίλητα", σε "μελετημένα" και "αμελέτητα" ή "μυστικά", σε "αρσενικά" και "θηλυκά", σε "γνήσια" και σε "νόθα", σε "τρανά" και σε "κούτσικα" ή "ταπεινά", σε "δειλινά" ή "βραδινά" ή "σουρουποβότανα" και σε "αυγερινά" ή "άφανα".

 

Τα "αρσενικά" και τα "θηλυκά" μαγικά βότανα που τα ονόμαζαν και "γνήσια" και "νόθα"

Για τις βοτανοσυλλέκτριες μαμογιάτρισσες υπήρχε μια μεγάλη ποικιλία βοτάνων. Υπήρχαν βότανα πελώρια και βότανα μικροσκοπικά (κούτσικα) ενώ άλλα ήσαν εφήμερα και άλλα μακρόβια. Μερικά ήσαν κοινόμορφα και άλλα παράδοξα ή αλλόκοτα. Κάποια από αυτά ήσαν με άνθη πολύτιμα και άλλα με λουλούδια ταπεινά. Πίστευαν όμως ότι κάθε είδος είχε τη χρησιμότητά του, το μαγικό του πνεύμα που βοηθούσε τις γυναίκες στις δυσκολίες και στα προβλήματα της υγείας τους. Πίστευαν στη χρησιμότητά τους γιατί έβλεπαν ότι τα είχε προικίσει ο Δημιουργός με την ποικιλία των χρωμάτων, των αρωμάτων, ακόμη και κακοσμιών.

Τα βότανα με ισχυρή κακοσμία τα χρησιμοποιούσαν για την αποβολή του πλακούντα. Σε σπάνιες περιπτώσεις για να μη μείνει μέσα στη μήτρα ο πλακούς με κίνδυνο για τη ζωή της γυναίκας, η μαμή έβραζε ένα "βρωμόχορτο" έβαζε το αφέψημα αυτό σε ένα βρώμικο τσαρούχι του άνδρα της γυναίκας!! και της το έδινε να το πιει. Αυτή η πράξη προκαλούσε αηδεία και ισχυρότατο εμετό με υπέρμετρη αύξηση της ενδοκοιλιακής πίεσης και αποβολής του πλακούντα. Το ίδιο έκαναν και αν είχε πεθάνει στη μήτρα το έμβρυο. Στα αρσενικά και στα θηλυκά βότανα η φύση είχε δώσει ποικιλία και απέραντο συνδυασμό σχημάτων.

Στα αρσενικά ο ύπερος κάθε λουλουδιού φροντίζει να μη γονιμοποιείται από τα αδέλφια του, τους στήμονες, που τον περιτριγυρίζουν αποφεύγοντας έτσι τη μίξη κάτι δηλ. αντίστοιχο της αιμομιξίας στον άνθρωπο. Αλλά άνθη είχαν μόνο ύπερο και άλλα μόνο στήμονες δηλαδή ήταν μόνο θηλυκά και άλλα μόνο αρσενικά. Οι Κομπομαμές και οι Σερνικοβοτανίστρες δεν γνώριζαν ότι τα περισσότερα λουλούδια των μαγικών ιαματικών βοτάνων που μάζευαν ήσαν ερμαφρόδιτα. Η γύρης, δηλαδή το αρσενικό, θα αναζητούσε τον ύπερο, δηλαδή το θηλυκό με τα φτερά των εντόμων και με την αύρα της άνοιξης ή τους ανοιξιάτικους ανέμους.

 

Η μυστικότης των εξειδικευμένων εμπειρικών μαιών στη συλλογή των δυσεύρετων μαγικών βοτάνων.

Η γνώση και η αναγνώριση μετεδίδετο μόνο από μάνα σε κόρη.

Τα περισσότερα και δυσκολότερα μαγικά βότανα τα μάζευαν μυστικά μόνο οι γριές Κομπομαμές, όταν τα βότανα είχαν το "θυμό" τους όπως έλεγαν. Στα "αξύπνητα" η συλλογή γινόταν νύκτα με τη "γιόμιση του φεγγαριού" ενώ στα "ξυπνητά" η συλλογή γινόταν στο διάστημα της ημέρας αλλά πριν τη δύση του ηλίου. Πάντοτε απέφευγαν τη συλλογή με βροχερό καιρό. Οι Βοτανοσυλλέκτριες μαμογιάτρισσες χωρίς να γνωρίζουν τη φυσιολογία των φυτών, πιθανόν γνώριζαν ότι ο σχηματισμός των δραστικών συστατικών και ουσιών έφθανε στο μέγιστο όταν η ανάπτυξη του μαγικού βοτάνου ευρισκόταν στο μεγαλύτερο στάδιο της ανάπτυξης, της αύξησης και της έναρξης της ανθοφορίας και καρποφορίας.

Γνωρίζουμε σήμερα ότι μερικά βότανα όπως π.χ. το Veratrum album έχουν αυξημένα τα δραστικά συστατικά (αλκαλοειδή) στους νεαρούς βλαστούς και όχι στα φύλλα ή στο ρίζωμα και στους οφθαλμούς των υπέργειων βλαστών. Ίσως οι εμπειρικές Κομπομαμές να υποψιάζονταν την εποχιακή διακύμανση των δραστικών συστατικών όπου η περιεκτικότητα σε δραστικά συστατικά εμφανίζει διακύμανση κατά τη διάρκεια της ημέρας π.χ. το αιθέριο έλαιο από φύλλα του ελελίσφακου (salviae). Τούτο φθάνει το μέγιστο στις πρώτες μεταμεσημβρινές ώρες και το ελάχιστο περίπου 40% ολιγότερο τη νύκτα. Η ευνοϊκότερη για τη συγκομιδή ώρα δηλαδή εκείνη κατά την οποίαν οι δρόγες έχουν το μεγαλύτερο ποσόν δραστικών συστατικών ήταν για τα "ξυπνητά" όταν ο ήλιος ήταν ένα "κονταρόξυλο" ψηλά στο στερέωμα και δύο "κονταρόξυλα" πριν τη δύση, δηλαδή περίπου από 10 π.μ. μέχρι 4 μ.μ.

Επίσης οι βοτανοσυλλέκτριες μαμογιάτρισσες γνώριζαν εμπειρικά τις αντιδράσεις των δραστικών συστατικών των μαγικών βοτάνων απέναντι στις συνθήκες του περιβάλλοντος όπως π.χ. στο θερμό ή στο ψυχρό ή στο ορεινό ή στο πεδινό κ.λ.π. Αν η περιοχή ήταν ηλιόλουστη ή σκιερή (απόσκιο). Οι μαμές απέφευγαν τη συλλογή βοτάνων από τα πολύ ψηλά βουνά. Πήγαιναν συνήθως στα λειβάδια, στις πλαγιές, στους λόφους και στα ήμερα βουνά. Σήμερα γνωρίζουμε ότι τα φαρμακευτικά βότανα που φύονται στα πολύ ψηλά βουνά έχουν λιγότερα δραστικά συστατικά. Επίσης πίστευαν ότι για την ανάπτυξη των μαγικών βοτάνων έπαιζε σπουδαίο ρόλο η σύσταση του εδάφους και τα τυχόν γειτονικά φυτά μερικά των οποίων ασκούσαν βλαπτική επίδραση στο σχηματισμό των δραστικών συστατικών. π.χ. πίστευαν ότι γύρω από τα στειροβότανα (ατεκνόχορτα) δεν φύεται κανένα άλλο φυτό.

Σε αντίθεση με τα φαρμακευτικά φυτά που τα έλεγαν και μαγικά ή θεία, τα κοινά βότανα τα ονόμαζαν "φτωχά" ή "βραστερά" ή "πιττερά" ενώ τα πλούσια σε δραστικά συστατικά δηλαδή τα ιαματικά βότανα τα ονόμαζαν βότανα της "καλής σειριάς" ή "σοϊλίτικα" ή "αρχοντικά" σε αντίθεση προς τα κοινά που τα έλεγαν "φτωχολογιά". Τα πολύ σπάνια και τοξικά φαρμακευτικά βότανα, αυτά που σήμερα γνωρίζουμε ότι έχουν πολλά αλκαλοειδή, η κάθε κομπομαμή τα συνέλλεγε με άκρα μυστικότητα έχοντας στο πλευρό της μόνο την κόρη της. Απεναντίας στα συνήθη και κοινά ιαματικά βότανα είχε ως βοηθούς συνήθως παντρεμένες ή και ανύπαντρες κοπέλλες.

Επειδή το μάζεμα γινόταν από ορισμένες προϋποθέσεις έπρεπε απαραιτήτως οι μεν ύπανδρες να ήσαν "παστρικές" δηλαδή να απείχαν από τη γεννετήσια πράξη για τρεις ημέρες, επίσης να ήσαν "καθαρές", δηλαδή να μην είχαν τα "ρούχα" τους (την έμμηνο ροή), γιατί τότε τα βότανα έχαναν κατά τη συλλογή τη μαγική τους δύναμη! Επίσης τα νέα κορίτσια που κατά τη συλλογή οι Κομπομαμές θα τις μυούσαν στην αναγνώριση των βοτάνων έπρεπε να ήσαν "δροσινές" δηλαδή παρθένες, ξεκούραστες και "καθαρές" (χωρίς περίοδο) για τον ίδιο λόγο. Πίστευαν δηλαδή ότι το αίμα των εμμήνων ήταν δηλητηριώδες δηλαδή είχε κάποια εμμηνοτοξίνη. Σήμερα μερικοί ισχυρίζονται ότι το αίμα των καταμηνίων περιέχει ίχνη ποσότητας αρσενικού!!

Ο τρόπος της συλλογής και η ώρα που γινόταν το μάζεμα απαιτούσε κάποια τελετουργικότητα. Συνήθως απαιτούσαν σιωπή και μυστικότητα και να μη "κουτσουρίζονται" δηλαδή να κόπτονται μόνο τα τρυφερά άκρα όπως επίσης έπρεπε και να προετοιμάζονται με φροντίδα και επιμέλεια. Έπρεπε να μαζεύονται την κατάλληλη ώρα και στιγμή της ημέρας. Η συγκομιδή των φύλλων γινόταν συνήθως όταν ήταν ακόμη μπουμπούκια πριν ή μετά την άνθηση. Η συγκομιδή των σπόρων, των ριζών και των βολβών γινόταν συνήθως το φθινόπωρο. Τις ρίζες, τα ριζώματα και τους κονδύλους τα έπλεναν τρία νερά, τα σκούπιζαν και τις κόβανε σε 9 ή 12 ή 20 ή 40 φέτες. Τα παλιά χρόνια που οι μαμές μάζευαν τα βότανα δεν τα ράντιζαν ούτε τα ψέκαζαν με διάφορα τοξικά φυτοφάρμακα όπως σήμερα.

Για τη μαμή ήταν χρήσιμο όλο το φυτό αρκεί να είχε "γεια". Μάζευαν τα υπέργεια - επίγεια μέρη, τα άνθη, τους καρπούς, τα φύλλα τους οφθαλμούς, τους φλοιούς, τα σπέρματα και τα υπόγεια τις ρίζες, του βολβούς. Θεωρείτο μεγάλη αμαρτία η συλλογή κοντά στα Νεκροταφεία ή γύρω από μαντριά (στάνες) και σε βαλτικά (λιμνάζοντα) ελώδη, βαλτώδη μέρη που κρατάνε νερό.

 

Η μύηση των νέων κοριτσιών στη συλλογή των βοτάνων και η τελετουργία του "βοτανομαζώματος"

Οι βοτανοσυλλέκτριες μαμογιάτρισσες μυούσαν τις νέες κοπέλες στη συλλογή των βοτάνων σε δυο φάσεις. Πρώτα το πώς να αναγνωρίζουν και να συλλέγουν τα ωφέλιμα και βραστικά βότανα που τα λέγανε και "πιττερά" και μετά τα δυσκολοεύρετα μαγικά βότανα. Όταν αργότερα θα παντρεύονταν έπρεπε από τα πρώτα να τρώνε συχνά α) για να συλλάβουν παιδί εύκολα και β) για να πάρει το "γκάστρι" τους τη θεοτικιά (θεϊκή) μυρουδιά δηλ. πίστευαν ότι η βρώση αυτών ήταν απαραίτητη για την ομαλή πρόοδο της εγκυμοσύνης και μετά τον τοκετό για την γαλακτοφορία και την εμπέδωση του μητρικού θηλασμού.

Αν μια μικρογκαστρωμένη δεν φρόντιζε να τρώει κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της από τα χόρτα αυτά, τότε κινδύνευε να γίνει "αποβαρσιάρα" ή "αραχνόγκαστρη" δηλαδή να έχει καθ' έξιν αποβολές. Αν γεννούσε το παιδί είχε πολλές πιθανότητες να ήταν "κατσομαλιασμένο" και "λειψανάβατο" δηλαδή δυστροφικό ή άσωστο (πρόωρο).

Οι παλιές εξειδικευμένες βοτανοσυλλέκτριες μαμές πίστευαν ότι τα μυρωδικά, πιτερά και βραστικά βότανα εξασφάλιζαν την ομαλή εξέλιξη της εγκυμοσύνης και βοηθούσαν ώστε η διάπλαση του κυήματος να είναι φυσιολογική η γυναίκα και να γεννήσει ένα υγιές και όμορφο παιδί. Ο εθιμικός αυτός μαγικο - γονιμικός τρόπος βοηθούσε ώστε η έγκυος να λαμβάνει τα απαραίτητα ιχνοστοιχεία, τα τόσο απαραίτητα για την ομαλή διάπλαση του εμβρύου, όπως γνωρίζουμε σήμερα. Έτσι οι εξειδικευμένες βοτανοσυλλέκτριες μαμές έδειχναν στη νέα κοπέλα ότι έπρεπε να πιάσει το μαχαίρι με το δεξί χέρι και αφού το ακονίσει σε μια ριζιμιά (αμετακίνητη) πέτρα να μαζέψει τα βότανα από τη ρίζα. Τα βότανα που θα μάζευε έπρεπε να είναι "τριόμορφα". Το σχήμα των φύλλων "το πρόσωπο" όπως το έλεγαν να είναι εύρωστο, το χρώμα τους ωραίο "να 'χει γεια". Να μην είναι κιτρινισμένο και να 'χουν τη θεοτικιά μυρουδιά τους. Τα φύλλα τους δηλαδή να μην είναι "λοβά" και "ζουρισμένα".

Αναφέρω μερικά από αυτά με τα λαϊκά τους ονόματα λ.χ. η αγριοκαυκαλίδα, το αγριομάραθο, το αγριορεπάνι, τα αγριοσίναπα, τις βατσινιές (κορυφές άγριου βάτου), τους βολβούς, τα βρακάκια, τις γαλατσίδες, τις γλυκοσειρίδες, τον άγριο δυόσμο, τις ελίτσες (κορακονυχάκια, τους ζωχούς (τζώχους), τις καυκαλίδες, τις κολισάδες, τα λαδάκια, τις λαψάνες, τα λειριά της κότας, τα μαυροσίναπα, τις μεκουνίδες, τις μολόχες, τα μυρώνια, τις οβριές, τις σιταρίθρες, τα σκολιάμπρα, τα άγρια σπανάκια, τις τσουκνίδες, τις φαρμακουλήθρες, του Χριστού το στεφάνι, τα ψωρουλάκια κ.λ.π. Τα βότανα που μάζευαν τα τοποθετούσαν σε καλαθάκι ή σε σακκούλι. Το "βοτανοσάκουλο" το κρεμούσαν εμπρός από τη μέση, στο υπογάστριο (μίμηση εγκυμοσύνης) και ήταν αρχή της δημιουργίας του γονιμικού περιβάλλοντος της μαμής. Τα περισσότερα δυσκολοεύρετα μαγικά και φαρμακευτικά βότανα τα συνέλλεγαν μόνο οι βοτανοσυλλέκτριες μαμογιάτρισσες με την βοήθεια των παντρεμένων βοηθών τους.

http://www.iatrikionline.gr/8emata_4_03/10.htm