Ο ναός αυτός είναι κτισμένος σε μικρή απόσταση από το λιμάνι, στην Παροικιά της Πάρου.
Τον ναό αυτόν ονομάζουμε άλλοτε «Καταπολιανή» και άλλοτε «Εκατονταπυλιανή». Και οι δύο ονομασίες αναφέρονται σε κείμενα του 16ου αιώνα. Σήμερα όμως έχει επικρατήσει η ονομασία «Παναγία η Εκατονταπυλιανή», συνεπής με την παράδοση ότι από τις εκατό πύλες που έχει ο ναός οι ενενήντα εννέα είναι φανερές, ανοικτές, ενώ η εκατοστή είναι κλειστή και θα ανοίξει, όταν οι Έλληνες θα πάρουν την Κωνσταντινούπολη, παράδοση κι αυτή που απηχεί τον αλυτρωτικό μύθο του Μαρμαρωμένου Βασιλιά.
Από τις πολλές παραδόσεις που υπάρχουν για την ανέγερση του ναού είναι αυτή που επαληθεύτηκε, κατά τη διάρκεια της αναπαλαίωσής του. Συγκεκριμένα, οι έρευνες που πραγματοποίησε, από το έτος 1959 ως το 1966, ο ακαδημαϊκός αρχαιολόγος Αναστάσιος Ορλάνδος απέδειξαν ότι η παράδοση που θέλει ως κτήτορες του ναού την αγία Ελένη και τον γιο της Κωνσταντίνο είναι σωστές. Βέβαια, ο ναός που έκτισε ο Κωνσταντίνος δεν έχει σχέση με τον σημερινό περικαλλή και μεγαλόπρεπο ναό, αλλά ήταν μια ξυλόστεγη βασιλική, που κάηκε και καταστράφηκε. Στη θέση του ο Ιουστινιανός τον 6ο αι. την ανακατασκεύασε με το νέο ρυθμό της εποχής του, δηλαδή με θόλους και τρούλλο. Κάθε παράδοση έχει πυρήνα ιστορικό, ο θρύλος, ο μύθος είναι μορφή διήγησης με μεγέθυνση γεγονότων και αληθειών. Ακολουθώντας λοιπόν την παράδοση στα πιο πάνω ας προσθέσουμε τα εξής:
Όταν η αγία Ελένη πήγαινε στην Παλαιστίνη για να βρει τον Τίμιο Σταυρό ήλθε και προσάραξε στο λιμάνι της Πάρου. Κοντά στο λιμάνι, στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται η Εκατονταπυλιανή, υπήρχε τότε ένας μικρός ναός. Σ’ αυτόν το ναό προσευχήθηκε κι έκανε ένα τάμα: Αν βρει τον Τίμιο Σταυρό, να κτίσει στη θέση αυτή έναν μεγάλο ναό. Η προσευχή της εισακούστηκε, βρήκε τον Τίμιο Σταυρό και, πραγματοποιώντας το τάμα της, ανήγειρε αυτόν τον μεγαλόπρεπο ναό. Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι η Αγ. Ελένη δεν πρόφτασε να πραγματοποιήσει την υπόσχεσή της. Έδωσε όμως εντολή στον γιό της, τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο, ο οποίος πραγματοποίησε το τάμα της μητέρας του, κτίζοντας αυτόν το ναό. Στο κέντρο του αίθριου υπήρχε η “φιάλη των καθαρμών”, στην οποία έπλεναν οι πιστοί συμβολικά τα χέρια τους πριν μπουν στο ναό του Θεού.
Η εντύπωση του εσωτερικού του ναού είναι συγκλονιστική. Το μέγεθος, η δωρική λιτότητα, η ιεροπρέπεια και η βαθειά μεταρσιωτική ανάταση που προκαλούν τα εσωτερικά δρώμενα στον μύστη της θείας λατρείας συναρπάζουν. Πάνω στα σφαιρικά τρίγωνα που βαστάζουν τον τρούλλο εικονίζονται τα εξαπτέρυγα σεραφείμ.
Ο ναός της Εκατονταπυλιανής, όλους αυτούς τους αιώνες δεν είχε παραμείνει στην Ιουστινιάνεια μορφή του. Κατά τις εποχές της φραγκοκρατίας και της τουρκοκρατίας, δοκίμασε πολλές καταστροφές και λεηλασίες. Μεγάλες καταστροφές έπαθε κατά την επιδρομή του Χαϊδερίν Βαρβαρόσσα, το 1537, και αργότερα κατά την επιδρομή του καπουδάν Μουσταφά Καπλάν πασά, το 1666.
Την μεγαλύτερη όμως καταστροφή έπαθε ο ναός κατά τους σεισμούς το 1773, κατά τους οποίους κατέρρευσαν ο βόρειος και ο δυτικός θόλος και μέρος του τρούλλου. Κατά την επισκευή του, στην οποία σημαντική οικονομική συμμετοχή είχε και ο Παριανός ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας Νικόλαος Μαυρογένης, έγιναν για την στερέωσή του πολλές προσθήκες, και μέσα και έξω από το ναό, οι οποίες παραμόρφωσαν τελείως την επιβλητική μορφή του, μείωσαν την φωτεινότητά του και η πρόσοψή του πήρε μια ιδιότυπη μορφή, με μια μνημειακή πύλη και τρία αιγαιοπελαγίτικα καμπαναριά.
Το 1959 όμως, ο αείμνηστος καθηγητής και ακαδημαϊκός Αναστάσιος Ορλάνδος άρχισε την αποκατάσταση του ναού στην Ιουστινιάνεια μορφή του και το 1966 τον απέδωσε στο θαυμασμό και την λατρεία των πιστών.
Τον ναό αυτόν ονομάζουμε άλλοτε «Καταπολιανή» και άλλοτε «Εκατονταπυλιανή». Και οι δύο ονομασίες αναφέρονται σε κείμενα του 16ου αιώνα. Σήμερα όμως έχει επικρατήσει η ονομασία «Παναγία η Εκατονταπυλιανή», συνεπής με την παράδοση ότι από τις εκατό πύλες που έχει ο ναός οι ενενήντα εννέα είναι φανερές, ανοικτές, ενώ η εκατοστή είναι κλειστή και θα ανοίξει, όταν οι Έλληνες θα πάρουν την Κωνσταντινούπολη, παράδοση κι αυτή που απηχεί τον αλυτρωτικό μύθο του Μαρμαρωμένου Βασιλιά.
Από τις πολλές παραδόσεις που υπάρχουν για την ανέγερση του ναού είναι αυτή που επαληθεύτηκε, κατά τη διάρκεια της αναπαλαίωσής του. Συγκεκριμένα, οι έρευνες που πραγματοποίησε, από το έτος 1959 ως το 1966, ο ακαδημαϊκός αρχαιολόγος Αναστάσιος Ορλάνδος απέδειξαν ότι η παράδοση που θέλει ως κτήτορες του ναού την αγία Ελένη και τον γιο της Κωνσταντίνο είναι σωστές. Βέβαια, ο ναός που έκτισε ο Κωνσταντίνος δεν έχει σχέση με τον σημερινό περικαλλή και μεγαλόπρεπο ναό, αλλά ήταν μια ξυλόστεγη βασιλική, που κάηκε και καταστράφηκε. Στη θέση του ο Ιουστινιανός τον 6ο αι. την ανακατασκεύασε με το νέο ρυθμό της εποχής του, δηλαδή με θόλους και τρούλλο. Κάθε παράδοση έχει πυρήνα ιστορικό, ο θρύλος, ο μύθος είναι μορφή διήγησης με μεγέθυνση γεγονότων και αληθειών. Ακολουθώντας λοιπόν την παράδοση στα πιο πάνω ας προσθέσουμε τα εξής:
Όταν η αγία Ελένη πήγαινε στην Παλαιστίνη για να βρει τον Τίμιο Σταυρό ήλθε και προσάραξε στο λιμάνι της Πάρου. Κοντά στο λιμάνι, στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται η Εκατονταπυλιανή, υπήρχε τότε ένας μικρός ναός. Σ’ αυτόν το ναό προσευχήθηκε κι έκανε ένα τάμα: Αν βρει τον Τίμιο Σταυρό, να κτίσει στη θέση αυτή έναν μεγάλο ναό. Η προσευχή της εισακούστηκε, βρήκε τον Τίμιο Σταυρό και, πραγματοποιώντας το τάμα της, ανήγειρε αυτόν τον μεγαλόπρεπο ναό. Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι η Αγ. Ελένη δεν πρόφτασε να πραγματοποιήσει την υπόσχεσή της. Έδωσε όμως εντολή στον γιό της, τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο, ο οποίος πραγματοποίησε το τάμα της μητέρας του, κτίζοντας αυτόν το ναό. Στο κέντρο του αίθριου υπήρχε η “φιάλη των καθαρμών”, στην οποία έπλεναν οι πιστοί συμβολικά τα χέρια τους πριν μπουν στο ναό του Θεού.
Η εντύπωση του εσωτερικού του ναού είναι συγκλονιστική. Το μέγεθος, η δωρική λιτότητα, η ιεροπρέπεια και η βαθειά μεταρσιωτική ανάταση που προκαλούν τα εσωτερικά δρώμενα στον μύστη της θείας λατρείας συναρπάζουν. Πάνω στα σφαιρικά τρίγωνα που βαστάζουν τον τρούλλο εικονίζονται τα εξαπτέρυγα σεραφείμ.
Ο ναός της Εκατονταπυλιανής, όλους αυτούς τους αιώνες δεν είχε παραμείνει στην Ιουστινιάνεια μορφή του. Κατά τις εποχές της φραγκοκρατίας και της τουρκοκρατίας, δοκίμασε πολλές καταστροφές και λεηλασίες. Μεγάλες καταστροφές έπαθε κατά την επιδρομή του Χαϊδερίν Βαρβαρόσσα, το 1537, και αργότερα κατά την επιδρομή του καπουδάν Μουσταφά Καπλάν πασά, το 1666.
Την μεγαλύτερη όμως καταστροφή έπαθε ο ναός κατά τους σεισμούς το 1773, κατά τους οποίους κατέρρευσαν ο βόρειος και ο δυτικός θόλος και μέρος του τρούλλου. Κατά την επισκευή του, στην οποία σημαντική οικονομική συμμετοχή είχε και ο Παριανός ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας Νικόλαος Μαυρογένης, έγιναν για την στερέωσή του πολλές προσθήκες, και μέσα και έξω από το ναό, οι οποίες παραμόρφωσαν τελείως την επιβλητική μορφή του, μείωσαν την φωτεινότητά του και η πρόσοψή του πήρε μια ιδιότυπη μορφή, με μια μνημειακή πύλη και τρία αιγαιοπελαγίτικα καμπαναριά.
Το 1959 όμως, ο αείμνηστος καθηγητής και ακαδημαϊκός Αναστάσιος Ορλάνδος άρχισε την αποκατάσταση του ναού στην Ιουστινιάνεια μορφή του και το 1966 τον απέδωσε στο θαυμασμό και την λατρεία των πιστών.
Το κιβώριο στηρίζεται σε τέσσερις κολώνες κλασικής εποχής, με κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού, εξαίσιας τέχνης. Αυτό το κιβώριο είναι μοναδικό σε όλο τον χριστιανικό κόσμο.
Το Σύνθρονο είναι ένας αμφιθεατρικός μαρμάρινος όγκος, στο βάθος της κόγχης του Ιερού Βήματος. Αποτελείται από οκτώ ημικυκλικές και ομόκεντρες σειρές κερκίδων και στην κορυφή βρίσκεται ο αρχιερατικός θρόνος.
Το Σύνθρονο είναι ένας αμφιθεατρικός μαρμάρινος όγκος, στο βάθος της κόγχης του Ιερού Βήματος. Αποτελείται από οκτώ ημικυκλικές και ομόκεντρες σειρές κερκίδων και στην κορυφή βρίσκεται ο αρχιερατικός θρόνος.
eleftheriadis.edu.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου