~ * Νευροανάδραση * ~

Η Νευροανάδραση είναι μία στρατηγική μάθησης, η οποία καθιστά τον άνθρωπο ικανό να μεταβάλλει τα εγκεφαλικά του κύματα. Ουσιαστικά, πρόκειται για μία μέθοδο άμεσης, συστηματικής κι επιλεκτικής εκγύμνασης του εγκεφάλου. 

 

Όπως χρησιμοποιούμε στο γυμναστήριο τα κατάλληλα όργανα για να δυναμώσουμε συγκεκριμένες μυϊκές ομάδες, παρομοίως χρησιμοποιούμε τα αντίστοιχα μηχανήματα και τεχνικές της Νευροανάδρασης για να καλλιεργήσουμε τη συγκέντρωση ή τη χαλάρωση. Αυτή η εκπαίδευση συμβάλλει στην επίτευξη μίας ήρεμης αλλά γρήγορης διανοητικής κατάστασης.

Τι είναι η Βιοανάδραση;

Υπάρχουν πολλά καθημερινά παραδείγματα επανατροφοδότησης, ή πιο κομψά ανάδρασης (feedback) - το ταχύμετρο και το στροφόμετρο στις μηχανές, ο καθρέφτης, η γνώμη των συνανθρώπων μας, οι ενδείξεις του υπολογιστή όταν π.χ. αντιγράφει ή διαγράφει κάποιο αρχείο κ.α. Θα μπορούσε άραγε μία γυναίκα να βάψει με επιτυχία το πρόσωπό της, δίχως τη χρήση του καθρέφτη; Πόσοι από εσάς δεν ξαναπιέσατε το κουδούνι μιας κατοικίας που επισκεφθήκατε, επειδή δεν ήσασταν σίγουροι εάν το πατήσατε σωστά – σε αντίθεση με τα κουδούνια που μόλις τα πατήσουμε σωστά μας δίδουν άμεση ηχητική ανάδραση.

Σύμφωνα με το γνωστό ψυχολόγο Γεώργιο Πιντέρη «κάθε άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να μάθει να ελέγχει οποιαδήποτε λειτουργία ανήκει στο αυτόνομο νευρικό σύστημα, αρκεί να έχει άμεση πληροφόρηση για την εξέλιξή της.» Εάν λοιπόν ο εκπαιδευόμενος λαμβάνει ακριβή και άμεση ανάδραση σχετικά με την κατάσταση διαφόρων λειτουργιών οι οποίες δεν ελέγχονται συνειδητά από τον ίδιο, αλλά από το Α.Ν.Σ., όπως τα εγκεφαλικά κύματα, οι καρδιακοί παλμοί, η σωματική θερμοκρασία κ.α., τότε δύναται να παρέμβει στη λειτουργία τους και να την ελέγξει. Και αναλόγως με το αντικείμενο εκπαίδευσης υπάρχουν διάφορες μορφές βιοανάδρασης - ηλεκτροδερμική, θερμική, ηλεκτροεγκεφαλογραφική (ΗΕΓ), ηλεκτροκαρδιογραφική (ΗΚΓ), ηλεκτρομϋογραφική (ΗΜΓ), κ.α.

Τι είναι η Νευροανάδραση;

Η ΗΕΓ Βιοανάδραση (EEG Biofeedback), γνωστή ως βιοανάδραση των εγκεφαλικών κυμάτων ή Νευροανάδραση (Neurofeedback), αποτελεί μία από τις πιο δημοφιλείς και επιστημονικά ενδιαφέρουσες μορφές βιοανάδρασης. Αποτελεί μία στρατηγική μάθησης, η οποία καθιστά το άτομο ικανό να μεταβάλλει την εγκεφαλική του δραστηριότητα. Μέσω ειδικών ηλεκτρονικών παιγχνιδιών, τα οποία δίδουν άμεση ανάδραση των εγκεφαλικών κυμάτων του εκπαιδευόμενου, και σε μία σχετικά σύντομη χρονική περίοδο, οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να μάθουν να αυξάνουν ή να μειώνουν την εγκεφαλική τους δραστηριότητα. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η νευροανάδραση δε συγκαταλέγεται στις εναλλακτικές μεθόδους – είναι μία συμπεριφοριστική μέθοδος και πιο συγκεκριμένα αποτελεί μία μορφή συντελεστικής εξαρτημένης μάθησης (operant conditioning).

Τι είναι τα εγκεφαλικά κύματα;

Η μέτρηση και καταγραφή της ηλεκτρικής δραστηριότητας του εγκεφάλου ονομάζεται ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (Η.Ε.Γ.). Ο Richard Caton ανακάλυψε το Η.Ε.Γ. στα ζώα το 1875, ενώ το 1929, o Γερμανός ψυχίατρος Hans Berger, ανέπτυξε και εφήρμοσε τις πρώτες Η.Ε.Γ. τεχνικές σε ανθρώπους. Στο Η.Ε.Γ, απεικονίζεται η δραστηριότητα του εγκεφάλου, η οποία εκτός από διάφορους βιολογικούς παράγοντες, επηρεάζεται από την κατάσταση συνειδητότητας του ατόμου. Το φυσιολογικό ανθρώπινο Η.Ε.Γ. υποδιαιρείται σε συγκεκριμένες κατηγορίες κυμάτων: δέλτα (0.5 - 4 Hz), θήτα (4 - 8 Hz), άλφα (8 - 12 Hz) και βήτα (+12 Hz). Κάθε κατηγορία έχει συσχετισθεί με συγκεκριμένες καταστάσεις συμπεριφοράς και αντίληψης. Για παράδειγμα, τα κύματα θ, έχουν συσχετισθεί με δημιουργικότητα, εσωτερική εστίαση, θεραπεία και βαθιά χαλάρωση.

Πώς ξεκίνησε αυτή η εκπαίδευση

Η διαδικασία βασίζεται σε μία μελέτη των Sterman και Friar (1972), οι οποίοι ανακάλυψαν ότι η ανάδραση των εγκεφαλικών κυμάτων, βοήθησε τους εκπαιδευόμενους να μάθουν να καταστέλλουν τις επιληπτικές κρίσεις, αυξάνοντας τα χαμηλής συχνότητας κύματα βήτα (12-15), τα οποία αποκαλούνται SMR (αισθητηριοκινητικός ρυθμός), και μειώνοντας τα κυμάτα θήτα. Η πρώτη εφαρμογή αυτής της διαδικασίας σε υπερκινητικά παιδιά, έγινε από τους Lubar και Shouse (1976).

Πώς λειτουργεί;

Σύμφωνα με ερευνητές όπως οι Brown, Green & Green, Kamiya κ.α, η Νευροανάδραση αποτελεί μία αποτελεσματική τεχνική για την αυτορύθμιση της συνειδητότητας. Ο εγκέφαλος είναι εξαιρετικά εύπλαστος και έχει απεριόριστες μαθησιακές ικανότητες. Είναι σε θέση να βελτιώνει την απόδοσή του, μέσω της διαδικασία της αυτορρύθμισης, υπό την προϋπόθεση όμως ότι λαμβάνει άμεση και ακριβή πληροφόρηση (ανάδραση ή feedback). Κατά τη διάρκεια λοιπόν της εκπαίδευσης, ο εκπαιδευόμενος ενημερώνεται, μέσω οπτικών και ακουστικών ερεθισμάτων, σχετικά με τη διακύμανση των εγκεφαλικών του κυμάτων, και επιβραβεύεται όποτε πλησιάζει προς τον επιθυμητό στόχο - συγκέντρωση (SMR/βήτα εκπαίδευση) ή χαλάρωση (Άλφα/θήτα εκπαίδευση). Έτσι, αρχίζει να παρεμβαίνει συνειδητά στη διαδικασία, και να μεταβάλλει τα εγκεφαλικά του κύματα. Αυτό συνεπάγεται ότι, σταδιακά, το άτομο αρχίζει να ελέγχει τις όψεις της συνειδητότητας που σχετίζονται με τους αντίστοιχους εγκεφαλικούς ρυθμούς.

Πού χρησιμοποιείται;

Η Ν/Α χρησιμοποιείται σε διάφορες περιπτώσεις όπου ο εγκέφαλος παρουσιάζει ορισμένες δυσλειτουργίες. Οι πιο διαδεδομένες χρήσεις της λαμβάνουν χώρα σε συγκεκριμένες μαθησιακές δυσκολίες, στη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής (ADD), στην υπερκινητικότητα (ADHD) και στις διαταραχές της συμπεριφοράς των παιδιών. Άλλες διαδεδομένες εφαρμογές είναι στις διαταραχές της διάθεσης (άγχος, κατάθλιψη, μελαγχολία κ.α.), στις διαταραχές του λόγου, στην επιληψία, σε ορισμένες τραυματικές εγκεφαλικές βλάβες, στις διαταραχές του ύπνου (π.χ. αϋπνία, ύπνος με διακοπές, σφίξιμο των δοντιών κ.α), στους χρόνιους πόνους (ημικρανίες, πονοκέφαλοι, κ.α.) αλλά και στις σοβαρές εξελικτικές διαταραχές των παιδιών καθώς και στην εγκεφαλική παράλυση. Έχει εφαρμοστεί με επιτυχία στον αλκοολισμό και σε άλλους εθισμούς καθώς και στη διαταραχή μετατραυματικού άγχους.

Εδώ και πολλά χρόνια, η Νευροανάδραση, έχει επεκταθεί και σε μη-κλινικές εφαρμογές καθώς είναι αποδεδειγμένο ότι και οι άνθρωποι με φυσιολογικότερη εγκεφαλική λειτουργία μπορούν να ωφεληθούν από αυτήν την εκπαίδευση. Πρόκειται για ένα είδος διανοητικής-εγκεφαλικής γυμναστικής, κατά την οποία εφαρμόζονται και οι δύο εκπαιδεύσεις. Αυτή η εκπαίδευση συμβάλλει στην επίτευξη μίας ήρεμης αλλά γρήγορης διανοητικής κατάστασης. Αυτός που έχει φυσιολογικοποιήσει τα εγκεφαλικά του κύματα, μπορεί να χαλαρώνει ή να συγκεντρώνεται, κατά βούληση, σε πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα και με λιγότερη μυϊκή ένταση. Κυρίως εφαρμόζεται σε αθλητές, καλλιτέχνες, στελέχη επιχειρήσεων, μαθητές κ.α.

Ποια είναι η επίσημη άποψη του Υπουργείου Υγιείας των ΗΠΑ

Σύμφωνα με το υπουργείο Υγιείας και Ανθρωπίνων Υπηρεσιών των ΗΠΑ, «η βιοανάδραση είναι μία σωματικό-διανοητική πρακτική ελέγχου. Υπάρχει ήδη ένας αυξανόμενος όγκος αποδείξεων, που δηλώνουν ότι πολλές από τις σωματικό-διανοητικές θεραπείες μπορούν να είναι κλινικά καθώς και οικονομικά αποδοτικές, ότι είναι αποτελεσματικές, και ότι είναι ασφαλείς.»

Η Νευροανάδραση περιλαμβάνει δύο διαφορετικές εκπαιδεύσεις:

α) SMR/βήτα® εκπαίδευση υψηλών συχνοτήτων (12 – 20 Hz)

• χρησιμοποιείται για την φυσιολογικοποίηση της εγκεφαλικής λειτουργίας
• καλλιεργεί τη συγκέντρωση – εστίαση

Τη μεγαλύτερη δυσκολία να συγκεντρωθούν, την έχουν τα άτομα με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής / υπερκινητικότητας (ΔΕΠ/ΔΕΠΥ). Έχει αποδειχθεί ο,τι η Νευροανάδραση μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά στη βελτίωση των συμπτωμάτων αυτής της διαταραχής. Οι Chartier και Kelly (1991) ανασκόπησαν τα αποτελέσματα της νευροανάδρασης επάνω στη ΔΕΠ/ΔΕΠΥ πάνω σε περισσότερο από 200 παιδιά τα οποία εκπαιδεύτηκαν από τους Dr. Joel Lubar του πανεπιστημίου του Tennessee, Dr. John Carter του Texas και Dr. Michael Tansey του Somerville. Το συμπέρασμα αυτής της ανασκόπησης ήταν ότι η εκπαίδευση νευροανάδρασης παρουσίασε σημαντικές και ορισμένες φορές "δραματικές" κλινικές βελτιώσεις.

Μήπως όμως αυτή η εκπαίδευση αποτελεί υποβολή (placebo);

Εφαρμόζοντας έναν «A-B-A» σχεδιασμό, οι Lubar και Shouse (1977) εκπαίδευσαν ομάδες παιδιών με ΔΕΠ χρησιμοποιώντας το κλασσικό πρωτόκολλο (αύξηση των βήτα και μείωση των θήτα). Σύντομα, τα παιδιά, οι γονείς, και οι δάσκαλοι άρχισαν να παρατηρούν θετικές αλλαγές στη συμπεριφορά και τη συγκέντρωση. Κατόπιν, οι ερευνητές άλλαξαν, δίχως να γίνει κάποια ανακοίνωση, το πρωτόκολλο εκπαίδευσης – μείωση των βήτα και αύξηση των θήτα. Μέσα σε δύο εβδομάδες, οι συμπεριφορικές και προσεκτικές ικανότητες των παιδιών χειροτέρευσαν. Επιστρέφοντας στο αρχικό πρωτόκολλο, κι έπειτα από 4 εβδομάδες, τα παιδιά, οι γονείς, και οι δάσκαλοι, παρατήρησαν επανάληψη των ακαδημαϊκών και συμπεριφορικών βελτιώσεων. Η ανασκόπηση των μελετών από τους Gaddes και Edgell (1994), αναφέρει ότι 80% των παιδιών που εκπαιδεύτηκαν, παρουσίασαν σημαντικά μετρήσιμες βελτιώσεις στο δείκτη νοημοσύνης [I.Q tests], στις τυποποιημένες διαγνωστικές δοκιμασίες ακαδημαϊκής επίτευξης, και στη βαθμολογία της συμπεριφοράς από γονείς και δασκάλους. Μάλιστα, από την ώρα που έχει ολοκληρωθεί η εκπαίδευση, και σύμφωνα με μακροχρόνιες συνεχείς παρακολουθήσεις [follow-up], τα αποτελέσματα διαρκούν - δε χρειάζονται επιπλέον συνεδρίες για τη διατήρηση του αποτελέσματος.

β) Άλφα/θήτα® εκπαίδευση χαμηλών συχνοτήτων (4 – 12 Hz)

• χρησιμοποιείται για την ψυχολογική ολοκλήρωση
• καλλιεργεί τη χαλάρωση

Η εκπαίδευση χαμηλών συχνοτήτων (άλφα - θήτα), δημιουργεί μία απόσυρση από τον εξωτερικό κόσμο, επιτρέποντας μία πιο εσωτερική εστίαση. Αυτή η κατάσταση μειωμένης διέγερσης και εσωτερικής εστίασης φαίνεται ότι έχει ορισμένες μοναδικές θεραπευτικές ιδιότητες. Αυτή η ήρεμη και χαλαρή κατάσταση, επιτρέπει στο δεξί ημισφαίριο (μη-λεκτικό) να επιδείξει το συμβολικό απόθεμα πληροφοριών με έναν πιο συνειδητό τρόπο, χωρίς την παρεμβολή του αριστερού ημισφαιρίου (λεκτικό). Όταν χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με ψυχοθεραπεία προσανατολισμένη προς την επίγνωση και τη γνωστική αλλαγή των δομών, το άτομο βιώνει αυτή τη μεταμόρφωση ως μία κίνηση προς τον ουσιώδη εαυτό του.

Ο Joe Kamiya ανακάλυψε ότι η εκπαίδευση των κυμάτων άλφα συντελεί στη μείωση του άγχους. Ο Maxwell Cade, καθώς και άλλοι ερευνητές ανακάλυψαν την έντονη παρουσία κυμάτων άλφα σε άτομα που εξασκούνταν στο διαλογισμό. Επίσης ο Tom Budzynski, ο οποίος πειραματίστηκε με τα κύματα άλφα και θήτα, συμπέρανε ότι όταν εισερχόμαστε σ’ αυτά τα κύματα επιτρέπουμε την ανάδυση καταπιεσμένου υλικού και τη μείωση των συμπτωμάτων πολλών ψυχολογικών διαταραχών. Τέλος, σύμφωνα με τον Les Fehmi, τα κύματα άλφα σχετίζονται με τη μείωση του πόνου, της σωματικής και της ψυχολογικής έντασης, των διαταραχών του ύπνου, των αλλεργιών, του άσθματος κ.α. καθώς και με την αύξηση της ενέργειας, της παραγωγικότητας, των συνειδητοποιήσεων και τη βελτίωση της αυτοεκτίμησης.

Εκπαίδευση βετεράνων πολεμιστών με διαταραχή μετα-τραυματικού άγχους

Την άνοιξη του 1991, οι Peniston και Kulkosky, δημοσίευσαν μία μελέτη η οποία είχε σημαντικές επιπτώσεις για το μέλλον της Νευροανάδρασης αλλά και της ψυχοθεραπείας εν γένει. Επρόκειτο για μία ελεγχόμενη μελέτη η οποία ερευνούσε τις συνέπειες της άλφα/θήτα εκπαίδευσης σε μία ομάδα βετεράνων αμερικανών πολεμιστών που είχαν λάβει μέρος στον πόλεμο του Βιετνάμ, και οι οποίοι έπασχαν από διαταραχή μετα-τραυματικού άγχους.

Η πλειοψηφία των υποκειμένων της πειραματικής ομάδας (80%) παρουσίασε δραματική βελτίωση των συμπτωμάτων τους [π.χ. χαρακτηριστική μείωση της ανησυχίας η οποία προκαλούνταν από τις αναδρομές στο παρελθόν (flashbacks) και τους εφιάλτες]. Ύστερα από δύο (2) χρόνια συνεχούς παρακολούθησης βρέθηκε ότι από τα δεκαπέντε (15) άτομα της πειραματικής ομάδας μόνο ένα επανεισήχθη σε νοσοκομείο, εν αντιθέσει με την ομάδα ελέγχου όπου και τα δεκατέσσερα (14) επανεισήχθησαν δύο ή περισσότερες φορές. Επιπρόσθετα, η πειραματική ομάδα παρουσίασε σημαντική βελτίωση στη διαγνωστική δοκιμασία MMPI (Minnesota Multiphasic Personality Inventory), ιδιαιτέρως στις κλίμακες SC (σχιζοφρένεια), D (κατάθλιψη) και PD (ψυχοπαθητική απόκλιση). Δεν υπήρξε κάποια αντίστοιχη αλλαγή στην ελεγχόμενη ομάδα. Επίσης, πρόσφατες έρευνες τείνουν να επιβεβαιώσουν τα αρχικά ευρήματα (White, 1994).

Μπορεί η νευροανάδραση να «σπάσει» τους λανθασμένους κοινωνικούς προγραμματισμούς;

Σύμφωνα με σπουδαίες φυσιογνωμίες όπως ο Jung, ο Reich, ο Krishnamurtiι, ο Bohm κ.α., η λανθασμένη κοινωνική εκπαίδευση (προγραμματισμός) δημιουργεί ψυχολογικούς και φυσιολογικούς περιορισμούς - π.χ. οι άνδρες δεν κλαίνε. Μοιάζει με ένα προβληματικό λογισμικό (software) το οποίο εισήχθη σε έναν υγιή υπολογιστή (hardware). Παρ’ ότι υπολογιστής είναι ικανός για πολύ περισσότερες δραστηριότητες απ’ αυτές που εκτελεί, το ελαττωματικό λογισμικό του δημιουργεί συνεχώς εμπόδια.

Ένα από τα αποτελέσματα τις νευροανάδρασης είναι η μείωση της επιρροής αυτής της λανθασμένης κοινωνικοποίησης Οι εκπαιδευόμενοι, συχνά περιγράφουν την εμπειρία ως ευχάριστη και χαλαρωτική. Πολλοί είναι αυτοί που βιώνουν μία ακαθόριστη χαρά κατά τη διάρκεια των καθημερινών τους δραστηριοτήτων, και νιώθουν ότι αντιλαμβάνονται πιο καθαρά κάθε εσωτερική ή εξωτερική πληροφορία.

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ηλεκτρονική σελίδα www.neurofeedback.gr

http://www.focusmag.gr/articles/view-article.rx?oid=66729