Ο εφιάλτης της υπερθέρμανσης δοκιμάζει τις αντοχές των ωκεανών, με επιπτώσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε μια νέα Μεγάλη Εξαφάνιση ειδών. Η μόνη καλή είδηση είναι ότι η Μεσόγειος «αντιστέκεται», κυρίως ως προς την παραγωγή πλαγκτού
Η έκρηξη της 20ής Απριλίου 2010, στην πλατφόρμα Deepwater Ηorizon της ΒΡ, στον Κόλπο του Μεξικού, ξεκίνησε την επί τρίμηνο μόλυνση του ωκεανού με το ισοδύναμο περίπου 5 εκατομμυρίων βαρελιών πετρελαίου. Η πρωτόγνωρη οικολογική καταστροφή χτύπησε την καμπάνα συναγερμού για το σύνολο του ωκεάνιου οικοσυστήματος: πόσα ακόμη ανθρώπινα αμαρτήματα μπορεί να σηκώσει αυτή η μήτρα ζωής του πλανήτη προτού ξεσπάσει την οργή της επί δικαίους και αδίκους;
Ο εμποτισμός του Κόλπου του Μεξικού με το χυμένο πετρέλαιο δεν ήταν η αρχή της απονέκρωσής του. Αυτή επιτελείται εδώ και δεκαετίες με το ξέβρασμα τόνων λιπασμάτων, που καταλύουν το οξυγόνο των θαλασσίων υδάτων και έχουν ήδη δημιουργήσει μια νεκρή ζώνη στον κόλπο, έκτασης 7.770 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Αλλά και στον υπόλοιπο πλανήτη, όπως κατέδειξε έκθεση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών (UΝΕΡ) το 2008, οι νεκρές ζώνες αυξήθηκαν από 149 το 2003 σε περισσότερες των 200 το 2006. Τώρα έχουμε επιπλέον τον εφιάλτη της υπερθέρμανσης των υδάτων, κυρίως από το φαινόμενο του θερμοκηπίου και το διοξείδιο του άνθρακα των μηχανών του ανθρώπου. Σύμφωνα με την έκθεση της Διεθνούς Συνδιάσκεψης για την Κλιματική Αλλαγή (ΙΡCC, 2007), η μέση θερμοκρασία στην επιφάνεια των ωκεανών αυξήθηκε στα πρώτα πέντε χρόνια του 21ου αιώνα κατά 0,6 βαθμούς Κελσίου, σε μια δεκαετία που ήδη έχει καταγραφεί ως η θερμότερη ιστορικά γνωστή, από το 1880. Η υπερθέρμανση δυσχεραίνει την ανάμειξη των επιφανειακών υδάτων (που έχουν περισσότερο οξυγόνο) με εκείνα των βυθών (που έχουν περισσότερα θρεπτικά στοιχεία).
Το σφόδρα ανησυχητικό που καταδεικνύουν αυτές οι μετρήσεις είναι ότι ο άνθρωπος κατόρθωσε να δημιουργήσει... τις συνθήκες πρόκλησης μαζικού αφανισμού στον πλανήτη! Στο μακρύ γεωλογικό παρελθόν της Γης έχουμε ήδη εντοπίσει πέντε τέτοιους μεγάλους αφανισμούς, οφειλόμενους σε φυσικά αίτια. Ηταν αργοί σε ρυθμό και απίστευτα καταστρεπτικοί σε αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, στον τρίτο μαζικό αφανισμό, που συνέβη στη μετάβαση από την Περμιακή στην Τριασική Εποχή της Γης, στον ένα και μοναδικό ωκεανό που περιέβαλε τότε τη στεριά δημιουργήθηκαν συνθήκες υπερθέρμανσης, μείωσης της κυκλοφορίας του οξυγόνου και διακοπής της κυκλοφορίας των ωκεάνιων ρευμάτων. Επακολούθησε μια σειρά ηφαιστειακών εκρήξεων στη Σιβηρία, που έστειλαν χιλιάδων γιγατόνων διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, επί διάστημα ίσως και χιλιάδων ετών. Αυτό το «ηφαιστειακό θερμοκήπιο» ζέστανε ακόμη περισσότερο το νερό του ωκεανού, εξαντλώντας το οξυγόνο του, ενώ οι απανωτές καταιγίδες στη στεριά έστελναν ακόμη περισσότερες οξυγονοβόρες ουσίες στη θάλασσα. Τότε τα βακτήρια του ωκεανού άρχισαν να παράγουν θειούχες ενώσεις του υδρογόνου, που κατέληξαν τελικά στην ατμόσφαιρα ως νέα τοξικά απόβλητα για το θερμοκήπιο. Επιπρόσθετα, ο ωκεανός έγινε πολύ πιο όξινος.
Σημειώστε ότι έχουμε ήδη φθάσει να εκπέμπουμε 9 γιγατόνους διοξειδίου του άνθρακα ανά έτος, καίγοντας το απόθεμα των 4.000 μεγατόνων υδρογονανθράκων περίπου που διαθέτουμε. Η διαφορά μας από τη μακρινή εκείνη φάση φυσικής καταστροφής της Περμιακής Εποχής είναι ότι τα τότε ηφαίστεια παρήγαγαν μεγαλύτερη ποσότητα καυσαερίων, αλλά τώρα ο άνθρωπος τα εκπέμπει συγκεντρωτικά, με ρυθμό εκατό φορές ταχύτερο απ΄ ό,τι συνέβαινε τα τελευταία 20 εκατομμύρια χρόνια. «Το ωκεάνιο σύστημα δεν μπορεί από μόνο του να προσαρμοστεί σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα» λέει ο Feely. Οπότε, κατά τον Κump, «ο ενδεχόμενος αφανισμός μπορεί να μην είναι τόσο ολοκληρωτικός, αλλά σίγουρα θα γίνει πολύ πιο απότομα!». Τις απόψεις αυτές προσυπέγραψε στις 6 Οκτωβρίου 2010 και ο Jay Famiglietti, καθηγητής Γεωεπιστημών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας-Ιrvine, με τη μελέτη που δημοσίευσε στο Ρroceedings of the Νational Αcademy of Sciences: Σύμφωνα με τα δεδομένα 13 ετών δορυφορικής παρατήρησης από τη ΝΑSΑ, οι εκπομπές καυσαερίων οδήγησαν σε αύξηση κατά 18% των υδάτων που κατέληξαν στους ωκεανούς, από πλημμυρισμένα ποτάμια και τήξη των πάγων, μόνο στο διάστημα μεταξύ 1994 και 2006. Ετησίως η αύξηση είναι της τάξεως του 1,5%, αλλά αν τη σκεφτούμε σε διάστημα δεκαετιών... γίνεται ασύλληπτη. Το άμεσο αποτέλεσμα αυτής της διογκούμενης παροχής είναι η αύξηση των βροχοπτώσεων. Μη βιαστείτε όμως να σκε φτείτε ότι αυτό είναι καλό.
Οπως εξήγησε ο Famiglietti, ο πλανήτης θα χωριστεί σε δύο ζώνες: στις αρκτικές ζώνες και τις τροπικές περιοχές, που θα υφίστανται όλο και πιο ραγδαίες νεροποντές, και στις λεγόμενες εύκρατες ζώνες- όπου και η Ελλάδα- που θα βυθίζονται στην ξηρασία ολοένα περισσότερο.
Η δηλητηρίαση των ωκεανών με υδρογονάνθρακες και η υπερόξυνσή τους ήταν κύρια θέματα στο διεθνές συνέδριο ΙΜΒΙΖΟ ΙΙ, που φιλοξένησε το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) στις εγκαταστάσεις του, δίπλα στο ενυδρείο «Θαλασσόκοσμος» της Κρήτης, μεταξύ 10-14 Οκτωβρίου. Ομως το συνέδριο απασχόλησε έντονα και ένας νέος εφιάλτης. Η διαπίστωση ότι το παγκόσμιο φυτοπλαγκτόν μειώνεται με ρυθμό 1% ανά έτος! Μια βόμβα, κυριολεκτικά, στη βάση της τροφικής αλυσίδας των θαλάσσιων οργανισμών και των παράκτιων ανθρώπινων πληθυσμών, που σχετίζεται άμεσα με την υπερθέρμανση και την κλιματική αλλαγή. Τα συμπεράσματα των 120 περίπου διεθνών επιστημόνων ήταν ιδιαίτερα ανησυχητικά. Το άμεσα αναμενόμενο ολοκληρωτικό λιώσιμο των πάγων του αρκτικού κύκλου μπορεί να γεμίζει ελπίδες τις πετρελαϊκές εταιρείες για νέα κοιτάσματα, αλλά η μελέτη της διαστρωμάτωσης των υδάτων δείχνει φτωχές προοπτικές για τη θαλάσσια ζωή: «Μόνον οι παράκτιες ζώνες θα έχουν θρεπτικές ουσίες,ενώ στο μέσον θα δημιουργηθεί μια μεγάλη νεκρή ζώνη» δήλωσε ο εκ Νορβηγίας ορμώμενος Ρaul Wassmann. Επίσης, απέναντι στη νυν εκδηλούμενη έφεση των βιομηχανικών χωρών να εγκρίνουν την «ταφή του άνθρακα» στα βάθη των ωκεανών, ο Farooq Αzam, του Scripps Ιnstitute, αντέτεινε ότι «γνωρίζουμε ελάχιστα για τα θαλασσινά βακτήρια και ενδέχεται να επιταχύνουμε την κατάρρευση των οικοσυστημάτων» . Την άγνοιά μας για πολλά από τα τεκταινόμενα στους βυθούς επισήμανε και ο Christopher Sabine, της Εθνικής Διοίκησης Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ (ΝΟΑΑ), ο οποίος θεωρεί κρίσιμη τη θεμελίωση μιας νέας επιστήμης, ενός συγκερασμού της βιολογίας, της βιοχημείας και της ωκεανογραφίας, προκειμένου να διερευνηθούν ολιστικά τα χαρακτηριστικά αυτών των πνευμόνων της Γης και να βρεθούν με εγκυρότητα οι παρεμβάσεις που μπορεί πλέον να κάνει ο άνθρωπος για να τους «γιατρέψει».
Ανθεκτική η Μεσόγειος
Μοναδικό ίσως αισιόδοξο μήνυμα για τους συνέδρους ήταν οι εργασίες που παρουσίασαν οι ερευνήτριες του ΕΛΚΕΘΕ, Αλεξάνδρα Γώγου, Ιωάννα Σιώκου και Στέλλα Ψαρά, από τις οποίες προέκυπτε μια ιδιαίτερη ανθεκτικότητα της Μεσογείου. Παρά την εγκληματική υπεραλίευσή της, παρά την υπερόξυνσή της με χημικά απόβλητα και λιπάσματα και παρά την υπερθέρμανση, η θάλασσα αυτή κατορθώνει να παράγει περισσότερο πλαγκτόν από πολλές άλλες καθαρότερές της. Η συγκέντρωση όμως σε τόσο μικρό χώρο όλων των χαρακτηριστικών ενός ωκεανού, αναπόφευκτα συνδυάζεται και με μια πολύ πιο σύνθετη «χαρτογραφία» της. Ετσι, σε απόσταση μόλις 300 χιλιομέτρων από την Εύβοια ως την Κρήτη, απαντά κανείς πολλά διαφορετικά χαρακτηριστικά. Και είναι μεν εξαιρετικά ορθή η απόφαση του κράτους μας να οριοθετήσει «θαλάσσια πάρκα» και να καθορίσει το πώς, πόσο και πού μπορεί να γίνεται ιχθυοκαλλιέργεια, αλλά είναι αμφίβολο το πόσο εγνωσμένα δίνονται οι σχετικές εγκρίσεις με μια τέτοιας πυκνότητας πολυμορφία. Για παράδειγμα, όπως μου είπε ο διευθυντής ερευνών του ΕΛΚΕΘΕ, Ευάγγελος Παπαθανασίου, «για τις ακτές της Κρήτης,το ΕΛΚΕΘΕέχει κάνει πλήρεις μελέτες ρευμάτων και σύστασης των υδάτων, αλλά για την υπόλοιπη ακτογραμμή της χώρας ουδείς ζήτησε τιςυπηρεσίες του». Πόσες «γαλάζιες σημαίες» θα συνεχίσουν να συγκεντρώνουν μελλοντικά οι περικυκλωμένες από ιχθυοκαλλιέργειες παραλίες μας, ή πόσο αποδοτικές θα είναι και αυτές οι ίδιες οι επενδύσεις όταν δεν γνωρίζουν το τι ακριβώς συμβαίνει «από κάτω τους»; Το πρόβλημα έχει ήδη αρχίσει να γίνεται αισθητό στις ιχθυοκαλλιέργειες της Νορβηγίας, όπου οι πανικόβλητοι επενδυτές αλλοιώνουν με χημικά το pΗ της θάλασσας για να βελτιώσουν την παραγωγή τους. Ομως το έργο τους είναι σισύφειο- και επικίνδυνο - καθώς όσο η υπερθέρμανση του πλανήτη συνεχίζεται τόσο η υπερόξυνση θα αδειάζει τα κλουβιά τους. «Εφόσον όλοι μιλάτε για την ανάγκη συντονισμού των επιστημονικών προσπαθειών, για μια από κοινού αντιμετώπιση των προβλημάτων, γιατί δεν ζητάτε τη δημιουργία ενός κοινού ταμείου ερευνών υπό τον ΟΗΕ, ώστε να προχωρήσετε χωρίς αλληλοεπικαλύψεις ή περιορισμούς από εθνικά συμφέροντα;» ρώτησα τον καθηγητή Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας-Σαν Ντιέγκο, David Checkley. Η απάντηση ήρθε ωμή και ειλικρινής: «Διότι,πολύ απλά,οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν δέχονται κάτι τέτοιο. Κρίνουν ζωτικό γι΄ αυτές να έχουν τον πλήρη έλεγχο των σχετικών ερευνών». Ρώτησα κάτι αντίστοιχο, αλλά μικρότερης κλίμακας, τους ερευνητές του ΕΛΚΕΘΕ: «Θα μπορούσε η προστασία της Μεσογείου να οδηγήσει σε από κοινού έρευνες των ωκεανογραφικών σκαφών Ελλάδας και Τουρκίας;». «Για μας τους επιστήμονες δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα» ήταν η απάντηση.
a.kafantaris@gmail.com
Στη Ναγκόγια της Ιαπωνίας,στη συνδιάσκεψη δύο εβδομάδων που έχει οργανώσει ο ΟΗΕ για τη βιοποικιλότητα,κατέστη σαφές στους υπουργούς Περιβάλλοντος που συμμετέχουν ότι έχουμε μόλις 10 χρόνια περιθώριο για να λύσουμε την κρίση της φύσης! Το πώς μπορεί να επιτευχθεί η λύση επικεντρώνεται κυρίως στη δημιουργία ζωνών προστασίας των ωκεανών και τη διάθεση ως και 5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων κατ΄ έτος για την ανατροπή των τωρινών καταστρεπτικών μεθόδων αλίευσης.Στην πραγματικότητα πρόκειται για την απόληξη μιας διεργασίας που κράτησε 18 χρόνια, από την υπογραφή του Συμφώνου του Ρίο για τη Βιοποικιλότητα,το 1992,με ενδιάμεσο σταθμό τη διεθνή συνδιάσκεψη του Γιοχάνεσμπουργκ,το 2002.Και πάλι όμως η υπογραφή του νέου πρωτοκόλλου δεν είναι σίγουρη,καθώς οι κυβερνήσεις παζαρεύουν το πώς θα ελέγχεται επιστημονικά η εφαρμογή του.Την απογοήτευσή του διατράνωσε κατά την εναρκτήρια ομιλία της τωρινής συνδιάσκεψης ο Ιάπωνας Daisetsu Teitaro Suzuki:«Ας βρούμε το θάρρος να κοιτάξουμε τα παιδιά μας στα μάτια»είπε«και να παραδεχτούμε ότι αποτύχαμε να εκπληρώσουμε τις υποσχέσεις που έδωσαν 110 ηγέτες κρατών στο Γιοχάνεσμπουργκ ότι θα μειώσουν ουσιαστικά τις απώλειες της βιοποικιλότητας ως το 2010. Ας τα κοιτάξουμε και ας παραδεχτούμε ότι συνεχίζουμε να χάνουμε τη βιοποικιλότητα σε πρωτόγνωρο βαθμό, υποθηκεύοντας το μέλλον τους».
Επιλογικά,ο αμερικανός ερευνητής του Carnegie Ιnstitution for Science,Ken Caldeira,δήλωσε στο περιοδικόLive Science:«Αν οι τρέχουσες τάσεις συνεχιστούν, ο αφανισμός που θα επέλθει στις επόμενες δεκαετίες θα είναι αντίστοιχος των μαζικών αφανισμών του παρελθόντοςκαι θα είναι αινιγματικός. Οι γεωλόγοι του μέλλοντος θα προσπαθήσουν να καταλάβουν γιατί αφήσαμε να αφανιστούν τόσα είδη, αλλά θα δυσκολευτούν να πιστέψουν ότι ο λόγος ήταν απλά η βλακεία μας».
Ο αμερικανός γεωεπιστήμονας Lee Κump, του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας, μελέτησε αυτή την περίοδο μαζικού αφανισμού και τη βρήκε εξαιρετικά όμοια με αυτό που επιτελείται εδώ και δύο αιώνες από τον βιομηχανικό πολιτισμό μας. Στο ίδιο κατέληξε και ο κύριος ερευνητής του Ωκεάνιου Περιβαλλοντικού Εργαστηρίου των ΗΠΑ, Richard Feeely, όταν μελέτησε την οξύτητα των ωκεανών. Εχουν απορροφήσει ως σήμερα το 25%-30% των καυσαερίων που δημιούργησε ο άνθρωπος- υπολογίζεται σε 530 δισεκατομμύρια τόνους ο άνθρακας που «κατάπιε» η θάλασσα- με αποτέλεσμα να αυξηθεί η οξύτητά τους κατά επίσης 30%. Αν συνεχίσουμε έτσι, η οξύτητα θα έχει φθάσει στο 150% του φυσιολογικού ως το τέλος του αιώνα. Με μια τέτοια οξύτητα, τα κοράλλια, τα κοχύλια, οι γαρίδες, οι αστακοί και τα μύδια δεν θα μπορούν πια να φτιάξουν το κέλυφός τους. Ιατρικά μιλώντας, οι ωκεανοί θα πάθουν οστεοπόρωση.
Ολοι γνωρίζουμε τον «κύκλο του νερού» και τη «γέννηση του καιρού» που συντελείται στους ωκεανούς. Αλλά αυτό που αγνοούμε εμείς οι «στεριανοί» είναι ότι το μισό της παγκόσμιας φωτοσύνθεσης επιτελείται σε αυτούς και ότι ένας κρίσιμος παράγοντας για το «κατοικήσιμο του πλανήτη μας» είναι η εκεί ύπαρξη τρισεκατομμυρίων βακτηρίων. Συγκεκριμένα, σε κάθε άνθρωπο αντιστοιχεί αριθμός θαλασσινών βακτηρίων που ζυγίζει όσο... 35 ελέφαντες(!)- 240 δισεκατομμύρια βακτηριδιακοί ελέφαντες συνολικά, που φροντίζουν με τις δράσεις τους για τη συνέχιση του «κύκλου του άνθρακα» στη Γη. Μια αλληλουχία διεργασιών που διασφάλιζε ανά τους αιώνες το βιώσιμο περιβάλλον του πλανήτη, με τον μηρυκασμό της ηλιακής ακτινοβολίας και την ανακύκλωση των οργανικών υλών που τροφοδοτούνταν από αυτήν. Ωστόσο «σήμερα τα συνδυαστικά αποτελέσματα της ανθρώπινης δραστηριότητας θέτουν το πλαίσιο ενός μείζονος μαζικού αφανισμού των ειδών του ωκεανού, με άγνωστες συνέπειες στην οικολογία και την εξέλιξη» δήλωνε το 2008- σε άρθρο του στο περιοδικό Ρroceedings της Εθνικής Ακαδημίας των ΗΠΑ- ο καθηγητής Ωκεανογραφίας στο Ινστιτούτο Scripps του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας-Σαν Ντιέγκο, Jeremy Jackson.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου