~ * Κάλαντα Χριστουγέννων * ~

Τα κάλαντα ψάλλονται κυρίως από παιδιά μέχρι ορισμένου ορίου ηλικίας (14-15 ετών) αλλά και από ώριμους άνδρες, είτε μεμονωμένα είτε κατά ομάδες που περιέρχονται οικίες, καταστήματα, δημόσιους χώρους κλπ με τη συνοδεία του πατροπαράδοτου σιδερένιου τριγώνου αλλά ενίοτε και άλλων μουσικών οργάνων (φυσαρμόνικας, ακορντεόν, τύμπανου κλπ).

Κύριος σκοπός των τραγουδιών αυτών είναι μετά τις αποδιδόμενες ευχές τα "Χρόνια Πολλά" το φιλοδώρημα είτε σε χρήματα (σήμερα) είτε σε προϊόντα (παλαιότερα). Σχετική με αυτό είναι και η παρασκευή "κουλούρας" ονομαζόμενη "κολλίκι" (Βέροια) ή "κουλιαντίνα" (Σιάτιστα) και εξ αυτών οι φέροντες αυτά ονομάζονται "Κουλουράδες" ή "Φωτάδες".

Τα κάλαντα ξεκινούν κυρίως με χαιρετισμό στη συνέχεια αναγγέλλουν τη μεγάλη χριστιανική εορτή που φθάνει και καταλήγουν σε ευχές. Χαρακτηριστικό σημείο είναι η γλώσσα στην οποία αυτά ψάλλονται, στη καθαρεύουσα, καταδηλούντα την άμεση καταγωγή τους από τους Βυζαντινούς χρόνους τις Καλένδες του Ιανουαρίου που γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα.

Ο μεγάλος αριθμός των διαφόρων παραλλαγών εξανάγκασε να διακρίνονται αυτά σε εθνικά ή αστικά και στα τοπικά ή παραδοσιακά (κατά περιοχή). Στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από τριάντα παραλλαγές μόνο στον Ελλαδικό χώρο. Σήμερα εκτός των παραπάνω έχουν εισαχθεί και διάφορα αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, μερικά των οποίων έχουν και μεταγλωττιστεί στην ελληνική που δυστυχώς τείνουν να υπερκαλύψουν τα παραδοσιακά.

Επίσης και η ημέρα που ψάλλονται τα κάλαντα σε ορισμένες περιοχές ονομάζονται "Κάλαντα" (Κόλιντα, Κόλεντας, Κόλιαντας) με εξαίρεση τη νήσο Μήλο που ψέλνονταν μόνο τη παραμονή της Πρωτοχρονιάς, συντασσόμενα κάθε φορά νέα κάλαντα, με τα οποία όμως ζητούσαν οικονομική συνδρομή για κάποιο κοινωνικό σκοπό (πχ ανέγερση ή επιδιόρθωση ναού) δίδοντας και συμβουλές προς τους άρχοντες η παρατηρήσεις με σκωπτικό χαρακτήρα. Τέτοιες είναι και οι σχετικές "μαντινάδες" της Κρήτης ή "κοτσάκια" της Νάξου με σκωπτικό επίσης χαρακτήρα που ψάλλονται ως "κάλαντα".

Πολλές φορές όταν δεν υπήρχε φιλοδώρημα ή ήταν ευτελές τότε τα παιδιά συνέχιζαν με πολύ δυνατή φωνή έξω από την οικία δίστιχα σκωπτικά, επαναλαμβανόμενα:

«Αφέντη μου στη κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες,

άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!»

Καλήν εσπέραν άρχοντες,

αν είναι ορισμός σας,

Χριστού την Θείαν γέννησιν,

να πω στ' αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον,

εν Βηθλεέμ τη πόλη,

οι ουρανοί αγάλλονται,

χαίρει η φύσις όλη.

Εν τω σπηλαίω τίκτεται,

εν φάτνη των αλόγων,

ο βασιλεύς των ουρανών,

και ποιητής των όλων.

Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι,

το Δόξα εν υψίστοις,

και τούτο άξιον εστί,

η των ποιμένων πίστις.

Εκ της Περσίας έρχονται,

τρεις μάγοι με τα δώρα,

άστρο λαμπρό τους οδηγεί,

χωρίς να λείψει ώρα.

Φτάνοντας στην Ιερουσαλήμ,

με πόθο ερωτούσι,

πού εγεννήθη ο Χριστός,

να πάν να τον ευρώσι.

Δια Χριστόν ως ήκουσε,

ο βασιλεύς Ηρώδης,

αμέσως εταράχτηκε,

κι έγινε θηριώδης.

Διοτί πολλά φοβήθηκε,

δια την βασιλείαν,

μην του την πάρει ο Χριστός,

και χάσει την αξία.

Κράζει τους μάγους και ρωτά,

πού ο Χριστός γεννάται,

εν Βηθλεέμ ηξέρομε,

ως η Γραφή διηγάται.

Τους είπε να υπάγουσι,

και όπου τον ευρώσιν,

αφού τον προσκυνήσουσιν,

να παν να του ειπώσιν

Όπως υπάγει και αυτός,

για να τον προσκυνήσει,

με δόλο ως μισόθεος,

για να τον αφανίσει.

Βγαίνουν οι Μάγοι τρέχοντας,

και τον αστέρα βλέπουν,

φως θεϊκό κατέβαινε,

και με χαρά προστρέχουν.

Φτάνοντας εις το σπήλαιο,

βρίσκουν την Θεοτόκο,

και εβάστα στας αγκάλας της,

τον Άγιόν της Τόκο.

Γονατιστοί τον προσκυνούν,

και δώρα του χαρίζουν,

σμύρνα χρυσό και λίβανο,

θεό τον εφημίζουν.

Τη σμύρνα 'ναι ως άνθρωπον,

χρυσόν ως Βασιλέα,

και λίβανον 'ναι ως θεόν,

σ’ όλην την ατμοσφαίρα.

Αφού τον προσκυνήσασιν,

ευθύς πάλι μισεύουν,

και τον Ηρώδη μελετούν,

να πάνε για να εύρουν.

Άγγελος εκ των ουρανών,

βγαίνει τους εμποδίζει,

από άλλην οδό να πορευτούν,

αυτός τους διορίζει.

Και πάλι άλλος Άγγελος,

τον Ιωσήφ προστάζει,

εις Αίγυπτο να πορευτεί,

και εκεί να ησυχάζει.

Να πάρει και την Μαριάμ,

μαζί με τον υιό της,

γιατί ο Ηρώδης εζητεί,

τον τόκο τον δικόν της.

Μη βλέποντας ο Βασιλεύς,

τους μάγους να γυρίζουν,

στην Βηθλεέμ επρόσταξε,

παιδί να μην αφήσουν.

Χιλιάδες δεκατέσσερις,

σφάζουν σε μια ημέρα,

θρήνο κλαυθμό και οδυρμό,

είχε κάθε μητέρα.

Και επληρώθη το ρηθέν,

Προφήτου Ησαΐου,

ως και των άλλων προφητών,

και του Ιερεμίου.

Σ' αυτό το σπίτι που ηρθαμε,

πέτρα να μην ραγίσει,

και ο νοικοκύρης του σπιτιου.

χίλιους χρόνους να ζήσει.

Και αφού σας καληνυχτίσουμε,

πέστε να κοιμηθήτε,

ολίγον ύπνον πάρετε,

και ευθύς να σηκωθήτε.

Να βάλετε τα ρούχα σας,

εμορφα να ντυθήτε,

στην εκκλησία τρέξετε,

εκεί να πορευθήτε.

Να 'κούσετε με προσοχή,

όλην την υμνωδίαν,

του Ιησού μας του Χριστού,

γέννησιν την Αγίαν.

Και όταν θα γυρίσετε,

εις το αρχοντικό σας,

ευθύς τραπέζι στρώσετε,

βάλτε το φαγητό σας.

Και τον σταυρό σας κάνετε,

γευθήτε ευμφρανθήτε,

δώστε και κανενός φτωχού,

όπου το εστερήτε.

Δώστε και μας τους κόπους μας,

αν είναι ορισμός σας,

και ο Χριστός μας πάντοτε,

να είναι βοηθός σας.

...και του χρόνου..

Κρητικά κάλαντα Χριστουγέννων

Καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας

Χριστού τη θεία Γέννηση να πω στ' αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη

οι ουρανοί αγάλλονται χαίρετ' η φύσις όλη.

Εντός σπηλέων τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων

ο βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων.

Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα

και κρουσταλίδα του γιαλού και πάχνη από τα δέντρα

Aπου τον έχεις τον υιό το μοσχοκανακάρη

λούζεις τον και χτενίζεις τον και στο σχολείο τον πέμπεις.

Κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ'ένα χρυσό βεργάλι

και η κυρά δασκάλισσα με το μαργαριτάρι.

Είπαμε δα για την κερά ας πούμε για τη βάγια

άψε βαγίτσα το κερί, άψε και το διπλέρι

και κάτσε και ντουσούντισε ήντα θα μας εφέρεις.

Για απάκι, για λουκάνικο, για χοιρινό κομμάτι

κι από τον πύρο του βουτσιού να πιούμε μια γεμάτη.

Κι από τη μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι

κι αν το΄χει κάνει η γαλανή ας είναι ζευγαράκι

κι από το πιθαράκι σου λάδι ένα κουρουπάκι

κι αν είναι κι ακροπλιάτερο βαστούμε και τ' ασκάκι.

Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυα

και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλληκάρια

Κι αν είναι με το θέλημα άσπρη μου περιστέρα,

Ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε «καλησπέρα».

Μωραΐτικα κάλαντα Χριστουγέννων

Χριστούγεννα-Πρωτούγεννα πρώτη γιορτή του χρόνου,

για βγάτε διέτε μάθετε πως ο Χριστός γεννιέται

γεννιέται κι ανατρέφεται στο μέλι και στο γάλα.

Το μέλι τρων' οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες

και το μελισσοβότανο το λούζονται οι κυράδες.

Κυρά καμαροτράχηλη, κυρά γαϊτανοφρύδα,

κυρά μου, όταν στολίζεσαι να πας στην εκκλησιά σου,

κάνεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αγκάλη,

και τον καθάριο Αυγερινό τον κάνεις δαχτυλίδι.

Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε,

μόνο σας αγαπούσαμε κι ήρθαμε να σας δούμε.

Δώστε μας και τον κόκορα, δώστε μας και την κότα,

δώστε μας και πεντ' έξι αυγά να πάμε σ' άλλη πόρτα.

Εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραΐσει

κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνους πολλούς να ζήσει!

Και εις έτη πολλά!

Ποντιακά κάλαντα Χριστουγέννων

Χριστός γεννέθεν, χαρά σον κόσμον

χα, καλή ώρα, καλή σ' ημέρα

Χα, καλόν παιδίν οψές γεννέθεν

οψές γεννέθεν, το βράδ' αργάτε.

Το εγέννεσεν η Παναΐα

Το ανάθρεψεν αεί Παρθένος.

Εκαβάλκεψεν χρυσόν πουλάρι

εκατήβεν σο σταυροδρόμι.

Έπιασαν άτό' οι σκύλ' Εβραίοι

χίλ' Εβραίοι και μίλ' Εβραίοι.

Ασ' σα κρέντικα κι άσ' στην καρδίαν

γαίμα έσταξεν, χολήν κι εφάνη.

γαίμα έσταξε, εμυροστάθεν.

Εμυρίστεν ατ' ο κόσμον όλον

για μυρίστ' άτό και σύ αφέντα.

Σύ αφέντα, καλέ μ' αφέντα

έμπα σο νουντάν κι ελά σην πόρταν.

Φέρ ουβάς και λεφτοκάρυα.

Κι αν ανοί'ς μας χαρά σην πόρτα'ς.

Χριστός γεννέθεν, χαρά σον κόσμον

χα, καλή ώρα, καλή σου μέρα.

Χα, καλόν παιδίν οψέ 'γεννέθεν.

Οψέ 'γεννέθεν, ουράνοστάθεν.

Τον εγέννεσεν η Παναΐαν

τον ανέστησεν Αγιά-Παρθένος.

Εκαβάλκεψεν χρυσόν πουλάριν

χρυσοπούλαρον και ανεμοπούλαρον.

Εκατέβην σο σταυροδρόμιν

τον απερπάξανε χίλ' Εβραίοι

χιλ' Εβραίοι και μύρ' Εβραίοι

χίλ' Εβραίοι και μύρ' Εβραίοι.

Ασ' σα Αρχαντίκα και ασ' σην καρδίαν

γαίμαν έσταξεν, γλεήν κι εφάνθεν.

Εμυρίστεν ατ' ο κόσμον όλον

για μυρίστ' ατό και εσύ αφέντα

άη αφέντα, καλέ μ' αφέντα.

Δέβα σο ταρέζ κι έλα σην πόρταν

δώσ' με το παχτσίς κι ας πάω δεβαίνω.

Κάλαντα "βυζαντινά" (Κοτυώρων Πόντου)

Τα κάλαντα αυτά έχουν 24 στίχους με θεολογικό περιεχόμενο, που ο καθένας τους αρχίζει από ένα γράμμα του αλφαβήτου (Α, Β, Γ, κτλ.) Παρατίθενται κάποιοι στίχοι.

Άναρχος Θεός καταβέβηκεν,

και εν τη Παρθένω κατώκησεν.

Έρουρεμ, έρουρεμ

έρου, έρου, έρουρεμ, Χαίρε Δέσποινα!

Βασιλεύς των όλων και Κύριος

ήρθε τον Αδάμ αναπλάσασθαι.

Έρουρεμ, έρουρεμ

έρου, έρου, έρουρεμ, Χαίρε Άχραντε!

Γηγενείς σκιρτάτε και χαίρεσθε,

τάξεις των αγγέλων ευφραίνεσθε.

Έρουρεμ, έρουρεμ

έρου έρου έρουρεμ, Χαίρε Δέσποινα!

Δέξου Βηθλεέμ τον Δεσπότην σου,

Βασιλέα πάντων και Κύριον

Έρουρεμ, έρουρεμ,

έρου, έρου, έρουρεμ, Χαίρε Άχραντε!

Εξ Ανατολών Μάγοι έρχονται,

δώρα προσκομίζοντες άξια.

Έρουρεμ, έρουρεμ

έρου, έρου, έρουρεμ, Χαίρε Άχραντε!

Σήμερον η κτίσις αγάλλεται

και πανυγυρίζει και χαίρεται

Έρουρεμ, έρουρεμ

έρου, έρου, έρουρεμ, Χαίρε Άχραντε!

http://el.wikisource.org/wiki/%CE%9A%CE%AC%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B1_%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%85%CE%B3%CE%AD%CE%BD%CE%BD%CF%89%CE%BD